“Azərbaycan ekoloqlarının hərəkəti, məncə, tamamilə hüquqi və siyasi cəhətdən haqlıdır. İlk növbədə ona görə ki, Qarabağın bütün ərazisi Azərbaycandır, Qarabağ ərazisindəki təbii sərvətlər isə bütün dünya, o cümlədən Rusiya tərəfindən tanınan Azərbaycanın mülkiyyətidir. Ona görə də mədənlərdən qeyri-qanuni yolla filiz ixracı Azərbaycanın təbii sərvətlərinin talanmasıdır”. Ulusal.az xəbər verir ki, bu sözləri Rusiyanın tanınmış dövlət və ictimai xadimi, diplomat Sergey Markov Caliber.Az saytına verdiyi müsahibəsində deyib.
O qeyd edib ki, bu prosesi Qarabağ ərazilərinin işğal olunmuş hissəsinə müvəqqəti nəzarət edənlər həyata keçirir. “Qarabağın ermənilərin nəzarətində olan hissəsində milyarder Ruben Vardanyanın peyda olması ilə qızıl tərkibli mənbələrdən filizin ixracı məsələsi kəskin aktuallaşdı, o yaxşı bilir ki, sülhməramlıların birinci müddətinin başa çatmasından üç il sonra onlarda Azərbaycan ordusu Xankəndinə girib təbii sərvətlərdən istifadə edəcək. Daha Qarabağın sərvətini talamaq mümkün olmayacaq. Bu baxımdan hazırda Qarabağdan filizin əhəmiyyətli həcmdə ixracı üçün maksimum səy göstərilir”.
Mmarkov daha sonra bildirib ki, digər tərəfdən, Azərbaycan ekoloqları təkcə Qarabağın təbii sərvətlərinin talanmasına son qoyulmasını deyil, həm də bölgənin təbii mühitinin və infrastrukturunun ermənilər tərəfindən dağıdılmasının qarşısının alınmasını tələb etməlidir. “Məlumdur ki, Ağdamda və Kəlbəcərdə ermənilər getməzdən əvvəl evləri yandırıblar, infrastrukturu dağıdıblar və şübhəsiz ki, bu qanunsuzluq üç ildən sonra təkrarlana bilər. Ona görə də hazırda əmlak obyektlərinin reyestrinin yaradılması düzgündür. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq məhkəmələrə müraciət etməsinə əsas verəcək ki, Qarabağda əmlakın növbəti dəfə dağıdılması halında Ermənistan dəymiş ziyanı ödəməlidir. Deməli, Azərbaycan ictimaiyyətinin fəaliyyəti kortəbii şəkildə baş vermədi, buna Ermənistan Azərbaycan ərazilərinin işğalını tamamilə dayandırmağa məcbur edilməzdən əvvəl Qarabağın təbii sərvətlərinin qeyri-qanuni istismarının güclənməsi və infrastrukturun məhv edilməsi təhlükəsi şərait yaratdı”.
“İrəvan Rusiyanı Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurmasına cəlb etməyə çalışır” sualını cavablandıran rus diplomat vurğulayıb ki, Yerevan indi vaxtı çatdığına görə vəziyyəti gərginləşdirir. “Ermənistan yaxşı bilir ki, Azərbaycan ordusu daha güclü bir ordudur və hərbi əməliyyatlar baş verərsə, Ermənistan ordusu yenidən məğlub olacaq. Ona görə də Ermənistan Azərbaycanla döyüşəcək başqa birini tapmağa çalışır. Bəli, o, ən çox Rusiyanın köməyinə ümid edirdi. Lakin Moskva Bakı ilə İrəvan arasındakı münaqişədə neytral mövqe tutur və Ermənistanın tərəfində döyüşməkdən imtina edir. Görünən odur ki, Ermənistan Rusiya sülhməramlıları amilindən istifadə edərək Fransanı bu prosesə cəlb etməyə və Rusiyanı təxribata çəkməyə çalışır, Azərbaycanla dalaşmağa çalışır. Hesab edirəm ki, bu, Ermənistanın əsas strategiyalarından biridir”.
Rus sülhməramlılarının Qarabağdakı hərəkətləri barədə də danışan Markov qeyd edib ki, Rusiya sülhməramlıları indi çətin vəziyyətdədir. “Çünki bir tərəfdən onlar Vardanyana nəzarət etmirlər və müvafiq olaraq, özü də Qarabağdan filiz çıxarır. Digər tərəfdən, məlum olur ki, bu yük maşınlarının hərəkətinə və filizin çıxarılmasına sülhməramlılar cavabdehdirlər. Amma başa düşmək lazımdır ki, onların bu yük maşınlarını yoxlamaq səlahiyyəti yoxdur”.
Rus ekspert Zəngəzur Dəhlizinin Rusiyaya böyük xeyir verdiyini də dilə gətirib. “Moskva Zəngəzur dəhlizinin açılmasından qazanır, çünki bu nəqliyyat arteriyası Rusiyanı Türkiyə ilə birləşdirir. Rusiya Federasiyası ilə Türkiyə arasında isə çox intensiv iqtisadi əlaqələr var. Digər tərəfdən, Zəngəzur dəhlizinin blokunun açılması 2020-ci ilin noyabr razılaşmalarının vacib şərtidir. Lakin dəhliz ekstraterritorial xarakter daşımalıdır və Rusiya bu yanaşmanı dəstəkləyir. Moskva Ermənistanı buna çağırır, lakin ultimativ olaraq ondan bunu tələb etmək imkanı yoxdur”.
Markov Bakı ilə İrəvan arasında hansı şərtlərlə sülh müqaviləsi imzalana biləcəyi barədə də fikrini bölüşüb. “Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsi o şərtlə bağlana bilər ki, bütün Qarabağ Azərbaycanın olsun və orada Azərbaycan ərazisində qalan erməni icması Azərbaycan qanunları ilə yaşasın, İrəvandan idarə olunmayacaq, heç bir muxtariyyətə malik olmasın. Və xarici qüvvələr tərəfindən regionda sabitliyi pozmaq üçün heç bir şəkildə istifadə edilməyəcək. Bu məntiqi yanaşma istənilən halda Bakı ilə İrəvan arasında razılaşma çərçivəsində həyata keçiriləcək. Yenə də əsas şərt budur. Amma bundan əlavə, sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası nəticələri yüksək ehtimalla sülh müqaviləsində qeyd edilməlidir”.
Rus siyasətçi hesab edir ki, Paşinyan prinsipcə, Bakının irəli sürdüyü prinsiplər əsasında sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır. “Amma problem ondadır ki, Paşinyan devrilə, hətta öldürülə biləcəyindən qorxur. Məncə bu səbəbdəndir ki, o, daim münaqişəyə qarışmağa və Ermənistanı gücləndirməyə cəsarət edəcək başqa bir qüvvə axtarışındadır. Ona sənəd çərçivəsində öz maraqlarını təbliğ etmək üçün daha geniş imkanlar verir. Yəni, Paşinyan demək olar ki, hər an bu müqaviləni imzalaya bilər, amma digər tərəfdən də qorxuları və fobiyaları ucbatından növbəti illərdə bunu heç vaxt etməyəcək”.
