Tarixdə ən möhtəşəm döyüşü olan bir şəhərdən danışacayıq. 21 gün düşmən qarşısında baş əyməyən qəhrəmanlar yurdu Sakaryadan… 1921-ci il 23 avqust-12 sentyabr tarixləri arasında baş verən Sakarya döyüşü türk xalqının tarixində və taleyində, Qurtuluş savaşında həlledici rol oynadı. Bu döyüşün nəticəsində silah-sursat, canlı qüvvə baxımından qat-qat güclü yunan ordusu üzərində parlaq qələbə qazanılmış, işğalçılar Sakarya çayının qərb hissəsindən qovulmuş, düşmənin Qurtuluş savaşının simvolu və dirəniş mərkəzi hesab edilən Ankara arzusu birdəfəlik puç olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Sakarya dastanı uzun illər boyu türk ədəbiyyatının aparıcı mövzularından birinə çevrilmişdir.Sakarya bir cəsurlar, qəhrəmanlar şəhəridir.
Sakarya Türkiyənin Mərmərə bölgəsinin sahilyanı şəhəridir.
Sakarya qədim zamanlardan mühüm şəhər olub. Bərəkətli əkinçilik sahələri, zəngin su ehtiyatları və meşələri ilə insanların tarix boyu məskunlaşdığı bir yerdir Sakarya.
Roma və Bizans dövründə ticarət mərkəzi olan Sakarya Osmanlı dövründə paytaxt İstanbulun tələb etdiyi məhsullar üçün ilk müraciət edilən yerlərdən biri olub. Paytaxta yaxınlığı, dəniz və Sakarya çayının sahilində olması bölgəyə mühüm üstünlüklər verir.
Antik dövrdə məbədlər, heykəllər, abidələr və sarkofaqları bir ümumi xətt birləşdirirdi. Mərmər. Anadoluda Roma imperatorluğunun mərmər ehtiyacının ödənildiyi yer Afyonkarahisar və ətrafı idi. Buradan çıxarılan ağ mərmər həm yataqlarının ölçüsünə, həm də keyfiyyətinə görə böyük diqqət çəkib. Ona görə də memarlar və heykəltəraşların üstünlük verdiyi dəbdəbəli mərmər növü sayılıb.
Tonlarla çəkisi olan mərməri quru yolu ilə daşımaq çox çətin olduğundan çayların gücündən istifadə edilib. Həmin suların ən mühümü Sakarya çayıdır.
Sakarya çayı qədim zamanlarda Sanqarios adlanırdı. Çay çox güclü axdığı üçün Roma dövrünün bəzi tarixçiləri onu “keçilməz” deyə tərif etmişdilər. İmperator bu çayın üzərində körpü inşa etdirib ki, Sakarya dedikdə fikrə gələn ilk tarixi tikililərdən biri imperatorun adını daşıyan bu Yustinian (Justinianus) körpüsüdür. Bu gün Beşköprü kimi tanınan Yustinian körpüsü UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısındadır.
Yustinian körpüsü Şərqi Roma imperiyasına aid dünyanın ən mühüm tarixi əsərlərindən biridir. 1500 ildir salamat qalan körpünün demək olar ki, Ayasofya məscidi qədər qədimdir. Körpünün uzunluğu təxminən 350 metr, eni isə üç zolaqlı yol qədərdir. Yəni dövrünə görə olduqca böyük tikilidir. Dövrün müəllifləri öz əsərlərində Yustinian körpüsünün qeyri-adi ölçüsünü qeyd ediblər.
İmperator Yustinianın bu körpünü bugünkü İstanbul, yəni paytaxt Konstantinopolla Anadolu arasında gediş-gəlişi rahatlaşdırmaq üçün tikdirdiyi güman olunur. Körpü bu gün orijinal formasını saxlasa da, artıq əvvəlki kimi funksiyasını yerinə yetirə bilmir. Çünki artıq körpünün altından Sakarya çayı axmır. Bəli, bu möhtəşəm və nəhəng körpü bu gün köhnə çay yatağının üzərində dayanır.
Qədim zamanlarda və ondan əvvəl Sakarya çayının axını gur olub və tez-tez daşqınlara səbəb olub. Daşqınların qarşısını almaq üçün Sakarya çayının yatağı dəyişdirilib. Böyük maneə olan çayı keçmək üçün imperator Yustinian tərəfindən tikilmiş o nəhəng körpü də beləcə öz funksiyasını itirib. Az adamın Türkiyədə olan bu antik möhtəşəm Yustinian körpüsündən xəbəri var.
Elə haqqında danışdığımız Sakaryanın tarixi abidələri qədər qədimdir. “Ada” və “Bazar” anlayışlarının birləşməsindən yaranan Adapazarı düzündə qurulan Sakarya 1954-cü ildə vilayət olub. 2000-ci ildə metropoliten statusu almışdır. B.C. 12-ci əsrdən etibarən insanların məskunlaşmasına açıq olan bölgə Xetlər, Frigiyalılar, Lidiyalılar, Farslar, Makedoniya Krallığı, Roma İmperiyası və Şərqi Roma İmperatorluğunun (Bizans) hakimiyyəti altına girmişdir. İslam orduları, xüsusilə İstanbulun fəthi üçün bölgədən keçərkən zaman-zaman bu yerləri fəth etmiş və 1075-ci ildə Səlcuqluların, 1291-ci ildə isə Osmanlıların hakimiyyəti altına keçmişdir. İpək yolu üzərində yerləşən Sakarya tarixi teksturası ilə Osmanlı şəhərlərindən biridir. İctimai quruluşun əhəmiyyətli bir hissəsini Osmanlı İmperatorluğunun yayıldığı bölgələrdən gələn köçkünlər təşkil edir. Türkiyədə özəl sektorun qurduğu ilk bank olan Adapazarı İslam Ticarət Bankı ilə, adlarını etdikləri ticarətdən alan Tığcılar, Hasırcılar, Yağcılar, Çıracılar, Semerciler və Pabuççular kimi məhəllələri ilə keçmişdən bu günə ticarətin formalaşdığı bir şəhər olan Sakarya, müasir və dinamik anlayışı ilə ticarət inkişafını davam etdirir. zamanla ayaqlaşır.
Sakarya; Tarixi zənginliyi, coğrafi mövqeyi, nəqliyyat imkanları, kənd təsərrüfatı, sənaye və xidmət sahələrində ölkə iqtisadiyyatındakı payı və əlverişli investisiya şəraiti ilə ölkəmizin mühüm əyalətlərindən biridir.
Sakaryada gəzməli yerlər çoxdur.
Rüstəm Paşa Məscidi
Sakarya şəhər mərkəzinə təxminən 3 km məsafədə olan Rüstəm Paşa Məscidini mütləq ziyarət edin.
Rüstəm Paşa məscidi çox möhtəşəm bir binadır. 1200 nəfərin eyni anda ibadət edə biləcəyi Rüstəm Paşa məscidi 16-cı əsrə aid köhnə tikilidir. Şəhərin tarixi fakturasını və dövrün memarlığını araşdırmaq istəyən demək olar ki, hər kəsin görmək istədiyi yerlərdən biridir.
Zəlzələ Muzeyi
Zəlzələ Muzeyi Sakarya şəhər mərkəzindən təxminən 2 km məsafədə yerləşir.
Sakarya vilayəti tarix boyu çox zəlzələ fəlakətlərinin şahidi olub. Sakarya şəhərində bu fəlakətlərdə həlak olanların adlarını yaşatmaq və bu fəlakətləri unutmamaq üçün Zəlzələ Muzeyini yaradılıb. Zəlzələ Muzeyində dünyasını dəyişən vətəndaşların adları, onların hər birinin adını daşıyan kiçik abidələr, o dövrə aid fotoşəkillər var.
Sakarya Muzeyi (Atatürk Evi)
Sakarya şəhər mərkəzinə təxminən 3 km məsafədə olan Sakarya Muzeyinə xalq arasında Atatürk Evi kimi də tanınır. Keçmişdə sadəcə malikanə olan bu bina vaxt keçdikcə bərpa edilərək xalqın istifadəsinə verildi və muzeyə çevrildi.
Bu gün yazmaqla qurtarmayacaq tarixi abidələrə malik Sakaryaya hər il yüzminlərlə turist gəlir. Etiraf etməliyik ki, bu gün Sakarya Türkiyə turizminin ən çox ziyarət edilən ərazisinə çevrilib. Yolunuz Sakaryaya düşsə mütləq tarixi abidələri ziyarət edin.
Qoşqar Salmanlı
