Tarixin formalaşdığı İpək Yolu üzərində yerləşən qədim şəhərlərdən biri olan Türkiyənin Bayburt şəhəri tarixin bütün gizlinliklərini özündə qoruyub saxlayıb.
Çoruh çayının kilometrlərlə axan təbiət gözəllikləri ilə dolu Bayburt minlərlə il tarixdə iz qoymuş bir çox döyüşlərə və görkəmli şəxsiyyətlərin doğulduğu, yaşadığı bir şəhərdir.
Bayburtun tarixi eramızdan əvvəl 3000-ci illərə gedib çıxır. Məlumdur ki, şəhər eramızdan əvvəl VIII əsrdə Azzi qəbiləsi tərəfindən salınıb. Qurulmasından təxminən 100 il sonra skiflər və kimmerlər bölgəyə hücum etdilər. Şəhər o dövrdə “Gymnias” adlanırdı. İndiki adı mənbələrə görə Payberd, Bizans mənbələrinə görə Payber, ərəb mənbələrinə görə isə Babirt sözlərindəndir.
Şəhər müxtəlif dövrlərdə farslar, romalılar, bizanslılar, səlcuqlar və osmanlıların himayəsində olub. İskit saka türklərindən bəri şəhər daha çox türklərin hökmranlığı altında inkişaf edib. 14-cü əsrdə Bayburt torpaqlarında Ağqoyunlu dövləti yaradılmışdır. 16-cı əsrdə Bayburt Osmanlı şəhəri oldu.
1828-1929-cu illər arasında bölgəyə yaxın olan ruslar Bayburtu işğal etdilər. Ruslar sakit oturmayıb ermənilərlə əməkdaşlıq edərək 1916-1918-ci illər arasında Bayburtlulara qarşı müxtəlif vəhşiliklər törətdilər. 1918-ci ilin fevralında şəhərin düşməndən təmizlənməsi ilə Anadoludakı Bayburtlular vətənlərinə qayıtdılar.
Şəhər 1927-ci ilə qədər Ərzurumun bir mahalı olaraq qaldı. 1989-cu ildə qəbul edilən qərarla əyalət statusu aldı.
Bayburt Qara dəniz bölgəsinin zəngin təbiəti və vizuallığının bir hissəsi olaraq Şərqi Qara dəniz bölgəsində yerləşən kiçik bir şəhərdir. Həm yerli, həm də xarici turistlərin tez-tez ziyarət etdiyi, keçmiş xalqların və sivilizasiyaların olduğu yerlərdən biri olan Bayburtun təbiəti də möhtəşəmdir.
Bayburt həm də turistlərin son illər ən çox ziyarət etdiyi şəhərlərdən biridir. Çünki burada minillik tarixi öpzündə əks etdirən çoxsaylı tarixi abidələr mövcuddur. Bayburtda görməli olduğunuz tarixi yerləri təqdim edirik: Korqan Körpüsü, Bayburt qalası, Bayburt Ulu Məscidi, Bayburt Saat Qülləsi, Şəhid Osman Türbəsi, Dədə Qorqud Türbəsi, Ahi Əmir Əhmədi Zencan Türbəsi, Kop Şəhidliyi, Sünur Kutlu Bəy Türbəsi.
Korqan körpüsü
Korqan körpüsü Bayburt mərkəzindən 20 kilometr aralıda yerləşir.
Korqan körpüsü İpək Yolu üzərində yerləşir və bu baxımdan böyük tarixi əhəmiyyətə malikdir. Araşdırmalar nəticəsində bu tarixi əsər XIII əsrdə Səlcuqlar tərəfindən tikilmiş və günümüzə qədər gəlib çatmış körpüdür. Bayburta gələndə mütləq Korqan körpüsünü ziyarət etməlisiniz.
Bayburt qalası
Bayburtun ən əhəmiyyətli simvollarından biri olan Bayburt qalası Bayburtun tam mərkəzində yerləşir.
Bu qala min əsrlər boyu tarix boyu müxtəlif sivilizasiyalara ev sahibliyi etmişdir. Hələ eramızdan əvvəl də mövcud olduğu bilinən bu qalada yazılar tapılıb. Müdafiə və təhlükəsizlik məqsədi ilə istifadə edilən bu qala əvvəllər “Çimaçın” adı ilə tanınırdı.
Aydıntepe Yeraltı Şəhəri
Türkiyənin ən əhəmiyyətli tarixi dəyərlərindən biri olan Aydıntəpə Yeraltı Şəhəri, bir çox tarixi məlumatı və açılmağı gözləyən sirləri özündə gizlədir. Bayburtun Aydıntəpə rayonunda yerləşən bu tarixi yeraltı şəhərin 3 min illik tarixi var və 1998-ci ildə aparılan qazıntı zamanı aşkar edilib. Arxeoloji işlərə başlanılan zaman yeraltı şəhərdə tamamilə əl işi olan tuf qayalarının içərisində yaşayış yerləri aşkar edildi. Araşdırmalardan sonra şəhərin şərq və qərb istiqamətlərində daha 4 km uzunluqda yeraltı şəhərin olması ehtimal edilir.
Yerin təxminən 2-3 metr altında salınan bu şəhəri kimin tikdiyi dəqiq bilinmir. Ancaq hesablamalara görə, bunu Romalılardan qaçan xristianların etmiş ola biləcəyi düşünülür. Bayburtun qədim şəhərləri arasında mühüm yeri olan yeraltı şəhəri ildə 30 mindən çox turist ziyarət edir.
Bayburt Ulu Məscidi
Bayburt şəhərinin mərkəzində yerləşən, Səlcuqluların inşa etdiyi ən gözəl tarixi tikililərdən biri olan Bayburt Ulu Məscidi də turistlərin ən sevimli ziyarət yeridir. Şəhərdəki tarixi məscidlərin birləşdirici təsiri və mədəni quruluşu şəhərin teksturasına böyük təsir göstərir. Bayburtun mərkəzində plansız şəhərləşmə arasında yerləşən bu gözəl məscid tarixi məlumatlara görə 1282-1298-ci illər arasında Anadolu Səlcuqları tərəfindən tikilmişdir. Məscid Qiyasəddin Məsud tərəfindən tikilmişdir.
Daxili quruluşu taxta və tağlarla inşa edilən məscid bu günə qədər bir çox təmir-bərpa proseslərindən keçdiyi üçün ilkin görkəmini itirib desək yanılmarıq. Şəhərin ən çox ziyarət edilən və ibadət edilən məscidlərindən biri olan Ulu məscidi sonuncu dəfə 1967-ci ildə təmir olunub. Bu gün gördüyümüz şəkil 1967-ci ildə hazırlanmış son variantı əks etdirir.
Bayburt Saat Qülləsi
Bayburt şəhərinin mərkəzində yerləşən tarixi saat qülləsinin şəhərin simvollarından birinə çevrildiyini desək, yanılmarıq. Cümhuriyyətin elan edilməsindən sonra 1924-cü ildə tikilən saatı bəzi tarixi mənbələrə görə Rizəli İbrahim Usta, bəzi mənbələrə görə isə Bayburtun Taşçılar kəndində yaşayan Muhiddin və Bəkir Usta tikdirib. Qala dairəvi əsas üzərində tikilib, səkkizguşəli formada ucalır. İçərisində mexanizm və 4 saat Almaniyadan gətirilən qüllə yerdən 21 metr hündürlükdədir. Qüllənin zirvəsinə 41 pilləkəndən ibarət pilləkənlə çıxır.
Şəhid Osmanın türbəsi
Bayburt şəhər mərkəzinə piyada məsafədə yerləşən tarixi türbələrdən biri olan Şəhid Osman Türbəsi Bayburt qalasından daha hündür bir təpədə yerləşir. Saltukilər dövrünə aid olduğu düşünülən türbənin Saltuklu komandiri Mengüç Qazinin qardaşı Osman bəyə aid olduğu düşünülür. Əslində qəbrin üzərində kitabə var, amma kitabə o qədər köhnədir ki, üzərindəki yazılar oxunmaz hala düşüb.
Dədə Qorqud türbəsi
Türkiyənin, hətta İslam ədəbiyyatının ən önəmli adlarından biri olan Dədə Qorqudunun məzarını qeyd etməmək mümkün olmazdı. Bayburt şəhərinin mərkəzində yerləşən Yıldırım, məzarı sərhədlərində yerləşən Bayburtlular arasında “Ali Baba” və ya “Qorkut Ata” kimi də tanınır. 9-cu əsrdə tikildiyi güman edilən türbə dairəvi arxitekturaya malikdir və müxtəlif ölçülərdə kəsilmiş daşların düzgün birləşdirilərək tikilmişdir.
Sonuncu dəfə 1994-cü ildə inşa edilən türbə Bayburtda ziyarətçilərin ən çox səfər etdiyi ərazidir. İyul ayının 3 həftəsindən bir Bayburtda Dədə Qorqud adına keçirilən beynəlxalq festivalda məqbərə çoxlu ziyarətçi qəbul edir.
Bir sözlə Bayburtun hər daşı, hər qayası bir tarixdir. Bu tarixi öz gözlərinizlə görmək istəyirsinizsə mütləq Bayburta səfər etməlisiniz.
Qoşqar Salmanlı
