Türkiyənin ən qədim şəhərlərindən biri olan Artvin Qara dəniz bölgəsinin şərq hissəsində və Türkiyə ilə Gürcüstan sərhədində yerləşir.
Tarixin bir çox gizlinliklərini özündə qoruyan bu qədim şəhər çox ağır döyüşlərə şahidlik edib. Məhz buna görə bu qədim şəhərdə tarixi abidələr çoxdur. Şəhərdə həmçinin bir neçə müdafiə qalaları var.
Məhz bu səbəbdən Artvin Türkiyənin turizm üçün ən zəngin şəhərlərindən biridir.
Şəhərdə aparılan arxeoloji qazıntılar nәticәsindә eramızdan əvvəl 2000-ci ilə aid bəzi yaşayış məskənləri aşkar edilmişdir.
Çoruh hövzəsində yerləşən Artvin qədim zamanlarda Kolxida və İberiya sərhədləri içərisində idi. Bəzi tədqiqatçılar yunan mifologiyasında adı keçən Fazis çayının Rioni deyil, Artvinin sahilində yerləşən Çoruh olduğunu iddia edirlər. Artvinin Kolxeti dövründə Tunc dövrünə aid yaşayış yeri olduğu qəbul edilir. Bölgənin tarixini klassik xronologiya ilə çatdıran mənbələrə görə Artvin yerləşdiyi yerə görə eramızdan əvvəl 8-ci əsrdə kimmerlər, eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə isə skiflər tərəfindən işğal edilmişdir. Eramızdan əvvəl 200-cü ildə İberiya Krallığının, eramızdan əvvəl 119-cu ildə Pontusun və eramızdan əvvəl 65-ci ildə Romanın hakimiyyəti altına keçdi. Kılıç Kökten tərəfindən 1944-cü ildə aparılan qazıntılar zamanı vilayətin ətrafında Kür-Aras (Erkən Trans-Qafqaz Mədəniyyəti) ilə bağlı eramızdan əvvəl 3500-2200-cü illərə aid yaşayış məskənlərinin izləri aşkar edilmişdir.
Artvin 8-9-cu əsrlərdə erkən orta əsrlərdə gürcülərin mühüm mərkəzi olan Tao-Klarceti bölgəsində yerləşir. Əsrlər boyu kurapalati xalqının idarə etdiyi yer idi. Sonra birləşmiş Gürcüstan Krallığının tərkibinə daxil edildi. Birləşmiş Gürcüstan krallığının parçalanmasından və monqol istilasından sonra o, XIII əsrdə gürcü atabəylərinin hakimiyyəti altına keçib. XVI əsrdə gürcü atabəylərini devirən Osmanlıların əlinə keçdi. Osmanlılar Tao-Klarceti tamamilə ələ keçirdikdən sonra bu torpaqlarda Çıldır dövlətini qurdular. Artvin bu əyalətdə Livana (Nisf-i Livana) adlı livanın (sancak) mərkəzi idi.Uzun müddət Osmanlı hakimiyyəti altında qalan Artvin 1877-1878 Osmanlı-Rusiya müharibəsində rusların əlinə keçdi.
Bu müharibədən sonra gürcülərin əhəmiyyətli bir hissəsi Artvin və ətraflarından mühacirət etdi. Bu tarixdən bir qədər əvvəl, 1874-cü ildə Giorgi Kazbegi aşkar etdi ki, Artvin şəhərində gürcü dili nadir hallarda danışılsa da, şəhərətrafı qəsəbələrdə demək olar ki, hamı gürcü dilində danışır. Şəhərdə səkkiz qəhvəxana və 250 mağaza var idi. Evlər dağın sıldırım yamacında yan-yana düzülmüşdü. Şəhərin kənarında zeytun bağları və əncir ağacları ilə əhatə olunmuş kənd adlanan yerlər var idi.
23 fevral 1921-ci ildə Artvin və Ərdahan, Batumi Türkiyənin nəzarətinə keçdi.
Bölgənin inkişafı Türkiyənin tərkibində olandan sonra sürətli inkişaf başladı.
Artvin şəhərinin ən əhəmiyyətli tarixi binası Artvin qalasıdır .
Livane qalası olaraq da bilinən bina şəhərin şimal-qərb hissəsində, Çayağzı rayonu sərhədləri içərisindədir. Çoruh çayına baxan təpədə, çayın sağ tərəfində və çaydan 70 metr hündürlükdə yerləşir. Qülləsi olan qala bu günə qədər böyük ölçüdə salamat qalmışdır. Artvin qalası 937-ci ildə Baqrationi sülaləsindən olan Gürcü kralı tərəfindən inşa edilib. XVI əsrdə Osmanlılar tərəfindən ələ keçirilən qala bir neçə dəfə təmir olunub. Bu gün hərbi bölgədə olan Artvin qalası 2004-cü ildə təmir olunub. Qalanın içərisində kilsə və sarnıç xarabalıqları vardır. İndiki Artvin şəhərinin hüdudlarında altı kilsənin olduğu məlumdur. Bu kilsələrdən dördü katolik kilsəsi idi.
Ancaq Artvin deyildikdə ağlımıza ilk gәlәn bölgənin möcüzәvi yaylaqlarıdır.
Diqqәtlәri cәlb edәn Artvin yaylaqları arasında yerlәşәn Kaçkar yaylağı geniş meşә vә çimәrliklәrә malikdir. Şəhərin cənub-qərbindəki 1250 metr yüksəklikdəki Kafkasör yaylağında hər il iyun ayında festival keçirilir. Yaylaqda şəfalı sular da var. Artvindən 10 km uzaqlıqda olan Hatilan vadisində çox sayda bitki növləri var. Bu bitki növlərinin bəziləri əczaçılıq sənayesində istifadə olunan bitkilərdir.
Artvinin tarixi və mədəni mirasında monastırların əhəmiyyətli yeri var. Təkqala monastırı “Dörd Kilsə” kimi də tanınır. Orta əsrlərə aid olan Doliskana monastırı yarımdairəvi forması ilə heyranedici görünüşə malikdir. Bu monastır dövrün məşhur memarlarından biri tərəfindən xüsusi olaraq tikilib və zərif daş işləməsi ilə diqqət çəkir.
Porta monastırı isə orta əsrlərdə ictimai həyatın necə olduğuna dair çox mühüm ip ucları verir. Porta Monastırı bugünümüzə qədər gəlib çatmasa da, xarabalıqlarından kifayət qədər möhtəşəm olduğu aydın olur. Sıldırım ərazi üzərində inşa edilmiş Parehi monastırı bölgə ruhanilərinin tənhalığa çəkildiyi gürcü pravoslav monastırı olması ilə böyük əhəmiyyət daşıyır.
Artvində monastırlarla yanaşı kilsələr də diqqət çəkir. Bir gürcü pravoslav kilsəsi olan Tibeti kilsəsi, Hz. İsanı və həvarilərini təsvir edən şəkillər qabartma və bəzəkləri ilə seçilir.
Bu gün turizm mərkəzinə çevrilən müasir bir şəhər olan Artvində çoxsaylı otellər mövcuddur. Hər il yüzminlərlə turist bu qədim şəhəri ziyarət edir. Artvin turistlərin ən sevdiyi məkanlardan biridir. Avropa, Asiya hətta Cənubi Amerikadan belə bu ərazilərə turistlər gəlir. Bütün bunları nəzərə alıb Artvində gəzməli və görməli məkanları sizin diqqətinizə çatdırırıq.
1. Dolişane Kilsəsi
Dolişane Kilsəsi, şəhərin tarixinə işıq tutan mühüm tarixi abidəsidir. Kilsə mövcudluğu 10-cu əsrə əsaslanır. Kilsə şəhər mərkəzindən 32 km məsafədə olan Hamamlı kəndində yerləşir. Kilsəyə giriş çox asandır.
2. Cəhənnəm Dərəsi Kanyonu
Artvin’in Ardanuç hissəsində yer alan Horn Çayının Mağarası, Artvinin en gözə çarpan yerlərindən biridir. Dik patikalarla dolu olan Cəhənnəm Adası Kanyonu, Amerikanın Arizona əyalətinə bağlı olan Grand Canyondan sonra dünyanın ən böyük ikinci kanyonu xüsusiyyətini daşımaqdadır.
3. Borçka Karagöl
Borçka Qaragöl, Artvinin Borçka mahalında olan və bənzərsiz gözəlliyi malikj bir yerdir. 1900-cü illərin əvvələrində Klaskur olaraq bilinən yaylanın yaxınlığında olan bir təpənin sürüşməsi nəticəsində, Klaskur Dərəsinin önünü bağlaması ilə meydana gəlmiş Borçka Qaragöl, 2002-ci ildə təbiət parkı elan edilmişdir.
4. Dilbərdüzü
Dilbərdüzü, Kaçkar Dağına dağcılar tərəfindən istifadə edilən bir kampdır. Dilbərdüzü düşərgəsinə girmək üçün əvvəlcə Artvin şəhərində yerləşən Yusufeli kəndinə 80 km çatmağınız lazımdır. Daha sonra rayondan 50 km məsafədə gedəcək və Olgunlar kəndinə çatacaqsınız. Bu nöqtədən sonra, piyada olaraq davam etməliyik. Olgunlar kəndinə təxminən 7 km məsafədə çatdıqdan sonra Dilbərduzünə daşınma var.
5. Menchuna Şəlaləsi
Mençuna Şəlaləsi Artvinin Arhavi rayonunda yerləşən bir şəlalədir. Artvində kəşf etməyə gələnlərin maraq göstərdiyi yerlərdən biri olan Mençuna Şəlaləsi, təbii gözəllikləri və meşə sahələriylə görən hər kəsin marağını çəkir.
Öz gözəlliyi ilə turistlərin diqqətini çəkən çoxsaylı tarixi, təbiət abidələri olan Artvin məhz bu səbəbdən turistlərin ən sevdiyi məkandır. Təbiətin möhtəşəmliyi səbəbindən dünya ölkələrindən çoxsaylı turist məhz bu şəhərə üz tutur.
Qoşqar Salmanlı
