Türkiyənin hər tərəfi bir cənnəti xatırladır. Tarixi abidələrlə zəngin qardaş Türkiyədə hələ də bu tarixi abidələrin, sirli şəhərlərin tarixi tam öyrənilməyib. Bəzən tarixidə izaholunmaz və sirli hadisələrə tez-tez rast gəlirik. Vaxt keçdikcə bəzi sirlərin üstü açılır. Lakin elə hadisələr də var ki, uzun illərdi izah oluna bilmir.
Türkiyənin antik kəndlərinin hər daşının altında sirli-sehirli bir tarix yatır . Hər möcüzəsi çoxşaxəli və çoxsaylı mənzərələr canlandırır bu yerlərin….
Bu gün bütün dünyanın diqqət mərkəzində olduğu, hər il milyonlarla turistin ziyarət etdiyi Troya Antik Kəndini virtual olaraq ziyarət edəcəyik.
Bu şəhər haqqında məlumat ilk dəfə olaraq Homerin “İlliada” əsərində verilir. Lakin onun doğru olduğunu Almaniya səyyahları kəşf etmişlər. Ordakı informasiyalara əsasən Troya Yunanıstan xalqları, Aqamemnon başda olmaqla məhv edilib. Troyanın şahı Pryam, onun övladları Hektor və Paris də bu döyüşdə həlak olublar.
Troya daim qızılla zəngin bir şəhər olub. O həm də Asiyada ən strateji mövqedə – Bosfor boğazının girişində idi. Onlar gəmilərdən vergi toplayaraq zənginləşmişdi. Həm də burada tacirlər üçün gözəl ticarət şəraiti var idi. Troyanın ordusu şərqdə ən güclü ordu hesab olunurdu. Onun başçısı isə Hektor idi. Troyanı işğal etməyə bir çox dövlətlər cəhd etmişlər. Yunan ordusu 50 000-lik qoşunla Troya sahillərinə yan aldı. Uzun mübarizədə Troyanı zəbt edə bilməyən yunanlar hiylə işlətməyə məcbur oldular. Odissey başda olmaqla yunanlar böyük bir taxta at düzəltdilər, sonra donanmanı geri Yunanıstana göndərdilər. Əslində atın içində yunan əsgərləri var idi və donanma isə yaxınlıqdakı adada gizlənmişdi. Troyalılar bunun qənimət olduğunu fikirləşib şəhərə apardılar və qələbə münasibətilə bayram etdilər. Gecə yunanlar atın içindən çıxaraq şəhərin darvazalarını açdılar və ordunu çağırdılar. Minlərlə yunan əsgəri şəhərə daxil olub hər şeyi dağıtdı və Troyanı zəbt etdi.
İlios və ya İlion olaraq da bilinən bu çox əhəmiyyətli qədim şəhərin yeri və xarabalıqları Karamenderes (qədim adı Skamandros) və Dümrek (qədim adı Simois) çaylarının vadiləri arasındakı əhəngli yaylanın ətəyində yerləşir. Bu şəhər Egey dənizi sahilində , Çanaqqala şəhər mərkəzindən 37 kilometr aralıda , strateji əhəmiyyətli Hisarlıq təpəsində yerləşir.
Troya qalıqları tarixdən əvvəlki qazıntıların aparıldığı ilk yerdir və bu xüsusiyyətinə görə arxeologiyanın bir elm olduğu yerdir. Tarixin “sevgi, qəhrəmanlıq və sivilizasiya evi” kimi qələmə verdiyi bu şəhər haqqında çoxlu dastanlar yazılmış və bu dastanlar Troyanı bu günə qədər yaşatmışdır. Troyanın qurucuları Çanaqqala vilayətində ilk yaşayış məntəqəsini quran Dardanosun uşaqları və nəvələridir. Şəhərin qurulması ilə bağlı bir əfsanədə Dardanos padşahının nəslindən olan İlos bir yarışmada xallı bir inək qazandı, kahinlər ona bu inəyin dayandığı yerdə bir şəhər qurmağı tövsiyə etdi, inək yavaş-yavaş indiki Hisarlıq təpəsində dayandı. , və bu səbəbdən İlos burada bir şəhər qurmuş və onun adını daşıdığı deyilir.
Şəhərin yaranması kimi məşhur Troya müharibəsinin əsasları da mifoloji hekayə üzərində qurulub. Bütün zamanların ən yaxşı döyüşçüsü Axillesin atası Kral Peleus və dəniz ilahəsi Thetis’in Olimposda keçirilən nikah mərasiminə dəvət edilməyən nifaq ilahəsi Eriş qızıl almanı üstünə ataraq qisasını aldı. “Ən gözələ” yazdırdığı ilahələrin masasına “Mən ən gözələm” deməsi onların arasında döyüşə səbəb olur. Baş Tanrı Zevsdən arbitraj tələb olunur. O, həmçinin İda dağında çoban olan Parisi hakim kimi seçir. Paris, Troyaya bədbəxtlik gətirəcəyi üçün illər əvvəl İda dağında ölümə buraxılmış, lakin dişi ayı tərəfindən böyüdülmüş və yeniyetməlik dövrünə çatmış Troya kralı Priamın oğludur. Afina, Hera və Afrodita tarixdə ilk rüşvət sayılan Parisə qızıl almanı vermək üçün müxtəlif vədlər verirlər. Paris ona dünyanın ən gözəl qadınını vəd edən Afroditaya qızıl alma verəndə Troyanın acı taleyi müəyyənləşməyə başlayır. Bu vəziyyətdən qəzəblənən digər tanrılar Parisi lənətləyir və ölkələrinə ən böyük fəlakəti gətirəcəklərinə and içirlər.
Troyaya gələn Parisin İda dağında qalan şahzadə olduğu ortaya çıxanda onu saraya dəvət edirlər. Bir müddət sonra səfirlərlə Yunanıstana gedən Paris, Sparta sarayında Menelaosun gözəl arvadı Helene ilə tanış olur və ona aşiq olur. İki sevgili Afroditanın köməyi ilə qaçaraq Troyaya gəlir və beləliklə, Əhələr və Troyalılar arasında təxminən 10 il davam edəcək Troya müharibəsinin səbəbini yaradırlar. Orduları Yunanıstanda Troya ekspedisiyasına toplaşmağa başlayan Birləşmiş Yunan ordusunun baş komandanı Miken kralı Aqamemnon seçilir. 29 əyalətdən 100 min nəfərlik ordu toplanıb. Onlar 47 bəyin komandanlığı ilə 1000 gəmi ilə Troyaya ekspedisiyaya yola düşdülər. Troyanı qorumaq üçün Anadolunun hər yerindən qüvvələr Troya kralı Priamın böyük oğlu Hektorun komandanlığı altında toplanır. Anadolu ordusuna 27 komandir rəhbərlik edir.
B.C. Eramızdan əvvəl 1180-ci ilə aid Troya müharibəsi Homer tərəfindən təsvir edilmişdir. O, bunu 730-cu ildə yazdığı “İliada” dastanında təsvir edir. 24 hissədən ibarət epos on illik müharibənin yalnız son 51 gününü əhatə edir. Epos Hektorun ölümü ilə bitir, amma müharibə bitməyib, davam edir. “İliada”dan sonrakı hadisələri başqa yazıçılardan da öyrənə bilərik. Hektoru, Sarpedonu və Amazon kraliçasını öldürən Axilles qayanın arxasında gizlənən Parisin oxla onun dabanından vurması nəticəsində ölüb. Davam edən müharibədə iki tərəf bir-birindən açıq üstünlük əldə edə bilməyəndə, axeylilər troyalılara qarşı çox hiyləgər bir oyun oynadılar, Axeylərin ən ağıllı padşahlarından biri olan Odissey, bir şey etmək fikri ilə gəldi. taxta at. Plana görə, axeylilər müharibədən geri çəkilir və arxasında çox böyük bir taxta at qoyurlar, Odissey və digər görkəmli sərkərdələr atın içində gizlənərkən, digərləri dənizə gedərək gəmilərini Tenedosun (Bozcaada) arxasında gizlədirlər.
Sülh həsrətində olan troyalılar sülh simvolu olan taxta atı içəri buraxırlar. Gecələr sülh şənlikləri ilə həyəcanlandıqda və içkinin təsiri altında bayıldıqda, atdan çıxan Acha döyüşçüləri onları təəccübləndirir. Bu arada Troya divarlarına yaxınlaşan Axey ordusunun gücləndirilməsi ilə Troya şəhəri tam xarabalığa çevrildi. Troyanın əvvəldən sona qədər yandırıldığı bu dəhşətli qırğından sonra Menelaos Heleni götürərək Yunanıstana üz tutur. Bu qırğından sağ çıxan şahzadə Aeneas bir qrup insanla birlikdə İtaliyaya gedərək orada Romanı qurdu. Bu səbəbdən də Troya nəslindən olduqlarına inanan romalılar Troyanı müqəddəs şəhər hesab edirdilər.
Doqquz dəfə yandırılan və dağıdılan Troya, uzun arxeoloji tarixi sayəsində möhkəm bir xronologiya təqdim etməsi ilə də məşhurdur. B.C. 2920-ci ildə qurulan I Troya eramızdan əvvəl 2600-cü ildə yanğınla başa çatdı. Yanan şəhərin üzərində 9000 m2 İkinci Dünya Müharibəsi binası tikilmişdir . Troya quruldu (e.ə. 2600-2450). Bu şəhər mədəniyyət və incəsənət sahəsində o qədər irəliləyib ki, alman tacir və həvəskar arxeoloqu Heinrich Schliemann tərəfindən tapılan və Priam II hesab edilən xəzinə. Troyaya aiddir. Şəhərin ətrafı 330 m2 olan divarla , aşağıdan daşdan, üstü isə çiy kərpicdən hörülmüşdür. 11 Troya I, II. Troyanın 8 tikinti mərhələsi var. O, daş döşənmiş rampalı qapıları ilə seçilir. Troya uzun evlər adlanan meqaronların və iki sütunlu Yunan məbədinin öncüsü idi. Təəssüf ki, şəhər iki dəfə yanğına məruz qaldı və sona çatdı.
II Troyada e.ə. 2450-1700-cü ilə qədər yaşamış III. IV. Və Troya V-in sonunu gətirən yanğınlar oldu. Sonra şanlı VI. Troya quruldu. B.C. 1700-1250-ci illər arasında mövcud olan və 20.000 m2 ərazini əhatə edən VI Troya möhkəm divarları ilə tamamilə yeni bir krallığın mərkəzidir . Divarlar forması və texnikası ilə Kiçik Asiyada tapılan oxşarlardan ən əhəmiyyətlisidir. Bu gün qədim şəhərə gələn qonaqlar VI. Onlar Troyanın möhtəşəm divarlarını, evlərini, saraylarını və darvazalarını görmək şansı əldə edirlər.
VI Troyanın sonunu gətirən E.Ö. 1250-ci ildə baş vermiş güclü zəlzələdir. Zəlzələnin nə qədər güclü olduğunu divarlarda və möhtəşəm qüllələrdə aşkarlanan çatlardan anlamaq olar. Son qazıntılar zamanı tapılan möhürdən bu şəhərin Wilusa adlı Hetlərin knyazlıq mərkəzi olduğu müəyyən edilmişdir.
Troyalılar dağıdılmış VII Troyaya hücum etdilər. Troya quraraq yaşamağa davam etdilər. Məşhur Troya müharibəsinin şahidi olan bu şəhər e.ə. 1250-1040-cı illərə aiddir. Şəhərin küçələrində ox, nizə kimi silahların olması və qalın kül qatının olması dastanın arxeoloji sübutlarla sübuta yetirilməsinə şərait yaradıb. Bu mərtəbələrdə Miken gəmilərinin çoxluğu alimlərin döyüşün məhz bu mərtəbə olduğu qənaətinə gəlməyə səbəb olub. Bu təbəqənin VIIa mərhələsi eramızdan əvvəl 1150-ci ilə qədər davam edir. Troyada VII a təbəqəsindən sonra VII b təbəqəsi görünür. Bu təbəqənin VIIb1, VIIb2 və VIIb3 daxil olmaqla eramızdan əvvəl 1150-950-ci ilə qədər davam etdiyi və yanğınla başa çatdığı məlumdur. Troyada e.ə Eramızdan əvvəl 950-ci ildən 700-cü illərə qədər həyatın sönük olduğu müşahidə edilir. Bu dövrün insanları qədim Troyadan qalan materiallardan və evlərdən istifadə edirdilər. Aşağıdakı B.C. Dövr 700-85 VIII. Troya, B.C. Eramızın 85-500-cü illəri arasında yaşamış şəhər IX. Bu təbəqə Roma Dövrünün Troyası olan Troya adlanır. X Troyada Bizans məskunlaşması eramızın 13-cü əsrində başlamış və eramızın 14-cü əsrinin ortalarına qədər davam etmişdir. Bu tarixdən sonra Troya o dövrün böyük siyasi dəyişiklikləri ilə mədəni həyatda əvvəlki əhəmiyyətini itirdi. Eramızın 17-ci əsrindən başlayaraq xüsusilə Avropa ziyalıları arasında Troyaya artan maraq Heinrich Schliemann ilə zirvəyə çatmış və bu əhəmiyyət günümüzə qədər davam etmişdir.
Antik Troya şəhəri iki qitə arasında ticarət yolunun üzərində yerləşən bu qədim yaşayış məskəni tarixdə çoxlu təbii fəlakətlər və müharibələrlə üzləşib.
Troya Qədim Şəhərinin girişində 2013-cü ildə inşasına başlanan və 10 oktyabr 2018-ci il tarixində ziyarətçilərin istifadəsinə verilən “Troya Muzeyi” yerli və xarici turistlərin böyük marağına səbəb olur.
Troya Muzeyi “Sərbəst İştirak, Tək Mərhələli, Milli Memarlıq Layihə Yarışması”nda qalib gələn Ömer Selçuk Baz, Okan Bal, Cenk Kurtel, Mehmet Yılmaz, Berrin Yavuzdan ibarət komandanın işidir.
90.000 kvadratmetr sahədə qurulan muzey 3 mərtəbədən ibarətdir. 35 min kvadratmetr landşaft və açıq sərgi sahəsi, 12 min 750 kvadratmetr qapalı sahədən ibarət muzeydə sərgi salonları, ofislər, anbarlar və sosial obyektlər var.
Bu şəhər haqqında olduqca maraqlı məlumatlar bu gün də xalq arasında dolaşır. Əslində Homerin “İliada” əsərində təsvir etdiyi Troya müharibəsinin baş verdiyi bu şəhər tarixdə ilk gözəllik yarışmasının və ilk rüşvətin baş verdiyi yer kimi tanınır.
Daha bir maraqlı məqam isə bu antik kəndin Türkiyə turizm sektoruna verdiyi dəyərdən ibarətdir. Belə ki, dünyanın ən məşhur filmlərinin bir neçəsi məhz bu ərazidə lentə alınıb. Bundan başqa yolunuz Türkiyəyə düşsə, bu şəhəri ziyarət etmək istəsəniz mütləq ABŞ istehsalı olan və baş rollarda Bred Pitt və Orlando Blumun çəkildiyi Troya filminə baxmağınızı tövsiyə edirik.
Qoşqar Salmanlı
