Türkiyənin hər daşı bir tarixdir. Sözsüz Türkiyəyə turizm axının əsas səbəblərindən biri zəngin tarixidirsə, digər amil Türkiyənin milli adət ənənələri, həmçinin dadlı duzlu təamlarının olmasıdır. Son illər içərisində dünyada Türkiyə turizmi ruzigarı əsir. Pandemiyadan sonra Türkiyədə turizm sektorunun yüksələn xətt üzrə inkişafı isə sözsüz düzgün qurulan strategiyanın nəticəsi idi. Bu gün Türkiyə dünya turizmində önəmli ölkələrdən biridir. Qeyd etdiyimiz kimi burada tarixi abidələri çoxluğu da əsas rol oynayır. Türkiyəyə səfər edən turistlər gəzməklə qurtarmayacaq tarixi abidələrlə üz-üzə qalırlar. Bu yazımızda Türkiyənin tarixində önəmli bir abidə olan Patara şəhəri haqqında məlumat verəcəyik.
Patara qədim zamanlarda Apollon kahininin mərkəzi kimi məşhurlaşdı. Eramızdan əvvəl 333-cü ildə Makedoniyalı İskəndər tərəfindən bu şəhər fəth edilir. Makedoniyalı İsgəndərin ölümündən sonra Misir Ptolemeylərinin ixtiyarına keçənə qədər I Antiqon tərəfindən işğal edildi. Antiqon şəhəri müasir dizaynda quraraq ona Arsinoe adını verdi, bu da II Ptolemeyin həyat yoldaşı Filadelfin adı idi. Lakin bir neçə il sonra bu şəhər Romalılar tərəfindən işğal edildi.
Xristianlığın başlanğıcında şəhər xristianlaşdırıldı və Patarada bir neçə erkən xristian yepiskopu doğuldu. Bizans İmperiyası dövründə əhəmiyyətli bir ticarət və ziyarət mərkəzinə çevrildi.
18-ci əsrin sonunda səyahətçilər Patara xarabalıqları da daxil olmaqla Likiyanı yenidən kəşf etdilər. Marie Gabrielle Florent Auguste de Choiseul Gouffier buranı ziyarət edən ilk Qərb alimidir. Çarlz Teksier daha sonra 1836-cı ildə Pataraya gələrək teatrı, şəhər qapılarını, “Korinf məbədini” və məzarları tapdı.
Sistemli qazıntılara 1988-ci ildə Fəxri İşığın rəhbərliyi ilə başlanılıb.
Patara Antik Şəhəri indiki Ovagelamış kəndində, Xanthos vadisinin cənub-qərb ucunda, Antalyanın Fethiye ilə Kalkan arasında yerləşir və Likiyanın ən əhəmiyyətli və ən qədim şəhərlərindən biridir.
Məşhur mütəfəkkir Monteskye “Qanunların Ruhu” adlı kitabında Likiya Birliyinin idarə formasını “Cümhuriyyətin ən mükəmməl nümunəsi” olaraq göstərir. Paytaxt Pataranın möhtəşəm parlament binası tarixdə tanınan bu ilk “ən mükəmməl” idarəetmə formasını həyata keçirməyə imkan verdi.
Patara, adını aldığı qədim şəhəri və 18 km uzunluğundakı möhtəşəm çimərliyi ilə Antalyanın göz oxşayan yerlərindən biridir. Antalyanın Kaş rayonundan təxminən 42 km uzaqlıqda, Fethiye ilə Kalkan arasında, bugünkü Gelemiş kəndində yerləşir. Patara eyni zamanda Teke yarımadasının cənub-qərbində, Antalyanın qərbində və Xanthos çayının (Eşen axını) şərqində, qədim zamanlarda Likiya olaraq bilinən bu bölgədə yerləşən Likya liman şəhəridir. Təbii gözəlliyi ilə ziyarətçiləri valeh edən Patara arxeoloji dəyərləri ilə də diqqət çəkir. Göz oxşayan memarlığı ilə diqqət çəkən qədim şəhər limanın şərq tərəfində geniş bir əraziyə yayılmışdır. Tanrı Apollonun doğulduğu yer kimi məşhur olan Pataradan ilk dəfə məşhur tarixçi Herodotun bəhs etdiyi məlumdur. Araşdırmalara görə, şəhərin adı eramızdan əvvəl 13-cü əsrə aid Het mətnlərində Patar kimi keçir. Xanthos vadisində dənizə açıla bilən yeganə yer olduğu üçün tarix boyu əhəmiyyətli bir şəhər olaraq qalmaqdadır.
Likya Tipi Roma Dövrü Qəbir Abidələri şəhərin girişində yerləşir. Zəfər tağı sizi üç tağdan ibarət təsir edici memarlığı ilə qarşılayır. Hurmalıq Hamamı və Üç Navalı Liman Kilsəsi ilə bağlı dəlillər görülməyə dəyər. Yol bələdçisi Pataranın təsirli əsərləri arasında önə çıxır. Arxeoloqlar bunun dünya magistrallarının ən qədim və ən əhatəli yol nişanı olduğunu və Likiya şəhərləri arasındakı məsafəni göstərdiyini bildirirlər. Yazılardan aydın olur ki, şəhərin ən cənub ucunda Kurşunlu təpəsinə söykənən teatr eramızdan əvvəl 147-ci ildə zəlzələdən sonra yenidən tikilmişdir. Teatrın söykəndiyi Kurşunlu təpəsi şəhərin ümumi mənzərəsini seyr etmək üçün ən gözəl guşədir. Tikinti tarixi eramızın 69-79-cu illəri olduğu bildirilən Vespasian hamamı dövrün xüsusiyyətlərini əks etdirir. Tarixi hamamın yanındakı cığırla irəlilədikcə Pataranın mərmər döşənmiş Ana küçəsi diqqəti cəlb edir. Təpənin şimal-qərbindəki bataqlığın arxasındakı taxıl anbarı (qranarium) Pataranın sağ qalmış monumental tikililərindən biridir və eramızın II əsrində imperator Hadrian və həyat yoldaşı Səbinə tərəfindən tikilmişdir. Teatrın şimalında Likya Birliyinin paytaxtı Patarada yığıncaqların keçirildiyi Parlament Binası var. Dövrün əhəmiyyətli tikililərindən biri olan Bizans qalası daha da küçədə yerləşən geniş divarları ilə əzəmətini nümayiş etdirir. Qalanın şərqində yerləşən Korinf məbədi və qərb ucunda Bizans kilsəsi antik şəhərə səyahətiniz zamanı görə biləcəyiniz digər yerlərdir. Şəhərin suyu İslamlar kəndi yaxınlığında, təxminən 20 kilometr şimal-şərqdə, Kızıltəpə yamacındakı qayalıqlardan gətirilib. Mənbə ilə şəhər arasında, Fırnaz körpüsünün şimalında; Məhəllənin “Delik Kemer” adlanan hissəsi su yollarının ən monumental hissəsidir. İllərlə qumun içində gizlənən möhtəşəm Patara Teatrı arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində qumdan təmizlənərək ziyarətçilərin ixtiyarına verilib. Təxminən 10.000 nəfərlik tutumu ilə e.ə. 2-ci əsrdə tikilmişdir.
Roma İmperatorluğunun üç yüz illik tarixində təkcə Likiyanın deyil, Anadolunun da ən əhəmiyyətli şəhərlərindən biri olan Patara, Şərqi Roma Dövrünə (Bizans Dövrü) keçid dövründə də şəhər varlığını fasiləsiz davam etdirmişdir. Zamanın dağıntılarına tab gətirdi və buraya gələn hər kəs tərəfindən heyran qalır. Bundan əlavə, Patara “dünyada Santa Klaus kimi tanınan Müqəddəs Nikolayın doğulduğu Patere şəhəri” kimi də xatırlanır. Patara və Likya Birliyi təbiətlə sıx əlaqəsi, mədəni və ticarət yolu ilə zənginləşdirilmiş insanları, demokratik quruluşu və idealları ilə insanlar və dövlətlər üçün daha yaxşı bir gələcəyin necə ola biləcəyi mövzusunda ilham və motivasiya qaynağı olmağa davam edir.
Patara maraqlı bir qədim şəhər olmaqla yanaşı, həm də gözəl Patara çimərliyi və Caretta Caretta tısbağalarının yumurtlama yeri ilə məşhurdur. Daha bir maraqlı məqam isə Patara çimərliyinin Türkiyənin ən gözəl çimərliklərindən biri olmasıdır. Patara çimərliyi yay mövsümündə çox insanın axın etdiyi yerdir.
Bu tısbağaların yumurta qoyduğu nadir yerlərdən biri olduğu üçün Təbiət Mühafizəsi tərəfindən qorunur.
Antik Patara şəhərində görəcəyiniz mühüm tikililərdən bəziləri Roma Zəfər Tağı, məbədlər, nekropol, mayak, buleuterion (parlament binası), şəhər qapısı, teatr binası, kilsələr, hamamlar (Neron hamamı, Vespasian hamamları)dır. ), taxıl anbarları və anbarlar.
Əslində, Patara şəhərinin xarabalıqları hələ Gələmiş kəndinə gəlməzdən əvvəl başlayır. Şəhər nekropolunda Likiya tipli lahitlər və Roma dövrünə aid sarkofaqlar hələ əraziyə gəlməzdən əvvəl görünə bilər.
Gələmiş kəndindən 2 km aralıda, yolun kənarından görünən möhtəşəm Zəfər tağı I əsrin sonlarında tikilmişdir. n. e. Yamac teatrı İmperator Antonin Piusun dövründə tikilmişdir. Təpədə Afina məbədi də var.
Patara Mayak dünyanın ən qədim mayaklarından sayılır, eramızın 60-cı ilində tikilib. e.
Patara Likiya Birliyinin paytaxtı idi. Likya Liqasının üç səs hüququna malik altı şəhərindən biridir. Likiya Liqası Şurası dünyanın ilk demokratik şurası hesab olunur.
Müqəddəs Nikolayın eramızın 280-ci illərində Patarada anadan olduğu güman edilir. e. Nikolayın sağlığında liman lillə doldu və şəhər getdikcə əhəmiyyətini itirdi. Müqəddəs Nikolay ömrünün çox hissəsini qonşu Mira (Demre) şəhərində keçirdi .
Həvari Pavel, Müjdəçi Luka və digər səyahət yoldaşları ilə birlikdə Rodosdan üçüncü səyahəti zamanı Patara limanında lövbər saldı.
Patara Yunan mifologiyasına görə Apollon və Artemidanın doğulduğu yer olub. Apollon və Artemida Zevsin və onun qadağan olunmuş sevgilisi Letonun əkiz uşaqlarıdır. Rəvayətə görə, Leto Heranın qəzəbindən qurtula bildi və Patara gəldi, lakin Heranın qəzəbindən qorxduqları üçün heç kim ona doğuş zamanı ağrıları aradan qaldırmağa kömək etmədi. Ağrısını yüngülləşdirmək üçün qollarını xurma ağaclarına sarır. Doqquz günlük əzabdan sonra əvvəlcə Artemida adlı bir qızı, sonra isə Apollonu dünyaya gətirir.
Apollon məbədinin peyğəmbərlik mərkəzi olaraq Patarada yerləşdiyinə inanılır. Şəhərin yaxınlığındakı bir təpədə Apollonun böyük bir büstü tapıldı, bu Apollon üçün bir məbədin varlığını göstərir. Baxmayaraq ki, onun dəqiq yeri hələ müəyyən edilməmişdir.
Homer Apollonu “işıqlanmış” mənasını verən Pholbos və Likiyanın məşhur oxatanı kimi xatırladır. Apollon və onun bacısı Artemida da Anadolunun Troya şəhərinə kömək etməsi ilə tanınır.
Bir sözlə bu şəhər gəzilməmiş bir cənnəti xatırladır. Türkiyəyə səfər edən turistlərin ən çox ziyarət etdiyi məkanlardan biri olan Patara Antik kəndini siz də ziyarət edin. Tarixin bütün gizlinlərini məhz bu qədim şəhərdə görəcəksiniz.
Qoşqar Salmanlı
