1992-ci ilin iyununda “Trud” qəzetində “Sifarişlə edam və ya bolşeviklər bunu necə etdilər?” sərlövhəli məqalə dərc edilib və burada 75 950 müxtəlif millətlərin vətəndaşının edam edilməsini və 193 000 nəfərin əmək düşərgələrinə göndərilməsini özündə ehtiva edən SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının (NKVD) dəhşətli planı ilk dəfə ictimaiyyətə açıqlanıb.
“Xalq daxili işlər komissarının “Keçmiş “QULaq-çıların, cinayətkarların və digər antisovet ünsürlərinin repressiya edilməsi əməliyyatı haqqında” 00447 nömrəli “əməliyyat sərəncamı” adlanan rəsmi sənəd Stalinin 1937-ci il iyulun 2-də “partiyaların vilayət komitələrinin, ərazi komitələrinin və Mərkəzi Komitənin katiblərinə” göndərdiyi “Antisovet elementləri haqqında” teleqramına cavab olub. 1937-ci il iyulun 31-də XDİK-ın rəhbəri Nikolay Yejovun sərəncamı ölkənin ali orqanı tərəfindən nəinki yekdilliklə təsdiqlənib, həm də rəhbərin şəxsi göstərişi ilə maliyyələşib. Mərkəzi Komitənin Siyasi Bürosunun 31 iyul tarixli 51 saylı iclasının protokolunda deyilir: “Xalq Komissarları Sovetinin ehtiyat fondundan əməliyyat xərcləri üçün XDİK-ə 75 milyon rubl ayrılsın. İmza: Stalin”.
Bu, rəhbərin NKVD-nin 1937-ci ildəki “kütləvi əməliyyatları”na qoyduğu qiymət olub. Bunun 25 milyon rublu məhbusların dəmir yolu ilə daşınmasına, 10 milyon rublu isə yeni düşərgələrin tikintisinə ayrılıb. Yeri gəlmişkən, meşələrdə salınmış yeni düşərgələr ölüm nisbətinə görə 1938-ci ildə bütün digər “QULaq” düşərgələrini üstələyib. Komissar Yejov 00447 saylı əməliyyat əmrinin preambulasında yazıb:
“Əmr verirəm ki, 1937-ci il avqustun 5-dən bütün respublikalarda, ərazilərdə və vilayətlərdə keçmiş “QULaq”ların, fəal antisovet ünsürlərinin, cinayətkarların repressiya edilməsi əməliyyatına başlanılsın…”.
1937-ci il iyulun 16-da, Stalinin ətraflı brifinqindən sonra Moskvada NKVD-nin regional, ərazi və respublika idarələrinin rəhbərləri ilə geniş müşavirə keçirilib. Yejov nümayişkaranə şəkildə onlardan dördünü elə iclas zalındaca həbs etdirib. Həmin “görüş”ün heç bir rəsmi protokolu olmasa da, bu barədə bəzi məlumatlar Yejovun ölümündən sonra yüksək rütbəli təhlükəsizlik zabitlərinin ifadələri sayəsində məlum olub.
Məsələn, Orenburq NKVD-nin rəisi A.İ. Uspenski həbs olunduqdan sonra ifadəsində deyib ki, Yejovun həmin iclasdakı göstərişləri qanunu nəzərə almadan insanları əzmək və döymək formuluna qədər gedib çıxıb. Onun sözlərinə görə, xalq komissarı açıq şəkildə bildirib ki, əlavə min nəfər güllələnsə, bunun xüsusi bir zərəri olmayacaq. Məhz həmin gün Yejov tabeçiliyindəki işçilərə Stalinin ən inadkar məhbuslara qarşı “fiziki güc” tətbiqinə dair gizli sanksiyasını bildirib.
Üstəlik, Uspenski 70-80 yaşlılarla nə edəcəyini soruşduqda, xalq komissarı soyuqqanlı cavab verib: “Əgər onlar hələ də dayanırlarsa, güllələyin”.
Sovet vətəndaşlarının başına gətirilən “Yejovşina”nın həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən texnikaya gəlincə, onlar hələ 1930-cu illərin əvvəllərində (kəndli kollektivləşdirilməsi dövründə) 00447 saylı əmrə əsasən həbs edilmiş “xalq düşmənləri” iki kateqoriyaya bölünüb: 1-ci – edam; 2-ci dövr – əmək düşərgəsi. Təkcə 1937-1938-ci illərdə SSRİ-də keçirilən “əməliyyat” zamanı təxminən 800 000 nəfər həbs edilib, onlardan 400 000-ə yaxını edam edilib. Beləliklə, əməliyyatın miqyası, yumşaq desək, planlaşdırılandan çox-çox kənara çıxıb.
Stalin 1937-ci il iyulun 2-də partiya komitələrinin katiblərinə teleqram göndərərkən, birbaşa tələb edib. Sitat: “Edam edilməli olanların sayını, eləcə də sürgünə göndərilənlərin sayını beş gün müddətində Mərkəzi Komitəyə təqdim edin”.
Odur ki, Yejovun 30 iyul 1937-ci il tarixli əmri ilə 1-ci kateqoriya üçün nəzərdə tutulan 75 950, 2-ci kateqoriya üçün isə 193 000 nəzərdə tutulub. Tezliklə NKVD, mübaliğəsiz olaraq, Siyasi Büronu edam “məhdudiyyətlərini” (“böyük terror” zamanı NKVD-nin əsas texnoloji termini) artırmaq tələbləri ilə doldurub.
Beləliklə, NKVD-nin 00447 saylı əmri ilə dörd ay müddətinə planlaşdırılan “QULaq əməliyyatı” davamlı olaraq uzadılıb və təxminən bir il yarım davam edib. Bu müddət ərzində, Siyasi Büronun təsdiqi ilə, təkcə 1-ci kateqoriya üçün “limit” əvvəlcə planlaşdırılan 75 950 nəfərdən 150 500 nəfərə artırılıb. Daha 300 000 “limit” (həm 1-ci kateqoriya, həm də 2-ci kateqoriya üçün) Siyasi Bürodan yan keçərək (çox güman ki, Stalinin şifahi icazəsi ilə) Yejov tərəfindən təsdiqlənib. Stalinin cəza güruhunun bu “staxanovçu” işinin nəticəsi yüz minlərlə adi insanın və bir çox görkəmli şəxslərin həyatını məhv edilməsi olub.Musavat.com
