Yaxın Şərq bölgəsi uzun illərdir ki, terror təşkilatlarının fəaliyyət göstərdiyi əsas regionlardan biri olaraq qalır. Münaqişələrin, dini zəmində ixtilafların və geosiyasi maraqların toqquşduğu bu ərazidə müxtəlif terror qruplaşmaları həm yerli əhali, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün ciddi təhlükə mənbəyinə çevrilib. Amma maraqlıdır ki, bəzən sülhü bərqərar edəcəyini deyən qlobal güclər, elə bu gözəl şəhərləri, ölkələri qan gölünə çevirən terror qruplaşmalarının himayədarına çevrilib. Bir sözlə Yaxın Şərq elə böyük güclərin savaş meydanıdır. Maraqlıdır Yaxın Şərqdə olan terror təşkilatlarının məqsədi nədir? Eyni xalqın, eyni dinin nümayəndələri olan bu insanlar niyə silahı yerə qoymur? Gəlin ilkin olaraq Yaxın Şərqdə olan ən böyük terror təşkilatlarının siyahısına nəzər salaq.
İŞİD (İslam Dövləti)
İraq və Suriyada 2014-cü ildə genişmiqyaslı hücumlarla dünya gündəminə düşən İŞİD (DAEŞ) bölgədə özünü “xilafət” elan edərək saysız-hesabsız insanın həyatına son qoyub. Hərbi cəhətdən zəiflədilsə də, təşkilatın qalıqları hələ də regionda partlayışlar və hücumlar həyata keçirir.
Əl-Qaidə
Əl-Qaidə uzun illərdir ki, Yaxın Şərqdə fəaliyyət göstərir. Onun müxtəlif qolları – xüsusilə Yəməndəki “Əl-Qaidə Ərəb Yarımadasında” (AQAY) – yerli və beynəlxalq maraqlara qarşı yönəlmiş terror aktları ilə tanınır. Təşkilat Suriyada da müxtəlif silahlı qruplaşmalarla əməkdaşlıq edib.
HƏMAS və Hizbullah
Fələstin mənşəli HƏMAS və Livanda fəaliyyət göstərən Hizbullah təşkilatları da bir çox ölkə tərəfindən terror təşkilatları kimi tanınır. Onlar xüsusilə İsrailə qarşı apardıqları silahlı mübarizə və raket hücumları ilə gündəmdədir. Hər iki təşkilatın İranla sıx əlaqələri olduğu bildirilir.
Husi üsyançıları (Ənsar Allah)
Yəməndə fəaliyyət göstərən və İran tərəfindən dəstəkləndiyi iddia olunan Husi üsyançıları da bölgədə sabitliyi pozan əsas güclərdən biridir. Onlar tez-tez Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ ərazilərinə pilotsuz uçuş aparatları və raketlərlə hücumlar həyata keçirirlər.
ABŞ, Rusiya, İran, Türkiyə, Səudiyyə Ərəbistanı kimi güclər Yaxın Şərqdə müxtəlif siyasi maraqlar uğrunda birbaşa və ya dolayı yollarla müdaxilə edirlər. Bu müdaxilələr çox zaman yerli problemləri daha da dərinləşdirir, münaqişələri alovlandırır.
Sünni-şiə qarşıdurması, ərəb-kürd münaqişələri və digər etnik ziddiyyətlər bölgədəki gərginliyi artırır. Bu ixtilaflar terror təşkilatları tərəfindən manipulyasiya edilərək daha da dərinləşdirilir.
Terror təşkilatlarının maliyyələşdirilməsi çoxşaxəli və gizli strukturlarla həyata keçirilir. Bu təşkilatların maliyyə mənbələri müxtəlif formalarda ola bilər:
İran uzun illərdir Hizbullah və Husi üsyançılarına maliyyə və silah dəstəyi verməkdə ittiham olunur.
Qətər və bəzi digər Körfəz ölkələri, müəyyən dövrlərdə radikal islamçı qruplaşmalara dolayı maliyyə yardımı göstərməkdə günahlandırılıb.
ABŞ və Rusiya da bəzi hallarda bölgədəki silahlı qrupları dəstəklədikləri üçün tənqid olunur – bu dəstək bəzi hallarda dolaylı şəkildə ekstremistlərin də xeyrinə işləyə bilər.
Terror qruplaşmaları neft qaçaqmalçılığı, narkotik ticarəti, insan alveri, reket və vergitutma (öz nəzarətlərində olan ərazilərdə) kimi qeyri-qanuni yollarla böyük gəlirlər əldə edirlər. Məsələn:
İŞİD özünün “xilafət” adlandırdığı ərazidə neft satışı və vergi yığımı vasitəsilə milyonlarla dollar gəlir əldə etmişdi.
Əl-Qaidə müxtəlif iş adamlarından və qeyri-leqal donor şəbəkələrindən ianələr toplayıb.
Bəzi hallarda humanitar yardım adı altında fəaliyyət göstərən fondlar və QHT-lər vasitəsilə terror təşkilatlarına pul ötürülməsi halları da müşahidə olunub. Bu strukturlar çox zaman şəffaf olmadığı üçün izlənilməsi çətin olur.
Yaxın Şərqdə sülhün qarşısını alan əsas maneələrdən biri terror təşkilatlarının fəaliyyətidir. Bu təşkilatlar isə çox zaman müxtəlif güc mərkəzlərinin vasitəsilə, ya birbaşa, ya da dolayı yollarla maliyyələşdirilir. Sülhə nail olmaq üçün beynəlxalq birlik yalnız hərbi yox, həm də iqtisadi və diplomatik yolla bu strukturların maliyyə şəbəkəsini dağıtmalı, ideoloji radikallaşmaya qarşı birgə mübarizə aparmalıdır.
Son illər regionda sülhün bərqərar olması yolunda qardaş Türkiyə önəmli addımlar atır. Buna əyani sübut kimi, Yaxın Şərqin ən qədim dövlətlərindən biri olan Suriyada sülhün bərqərar olması yolunda Türkiyənin atdığı addımlardır. Suriyada 2011-ci ildən bəri davam edən vətəndaş müharibəsi nəticəsində yüz minlərlə insan həyatını itirib, milyonlarla insan isə didərgin düşüb. On ildən artıqdır davam edən bu münaqişənin sona çatması Türkiyə bütün gücünü qoydu. Nəticədə Suriya Yaxın Şərqin ən stabil və sakit ölkəsinə çevrilmək yolundadır. Türkiyə, Yaxın Şərqdə və xüsusilə Suriyada apardığı siyasətlə regionda ciddi geosiyasi oyunçuya çevrilib.
Türkiyə Suriyanın şimalında bir neçə hərbi əməliyyat keçirərək təhlükəsizlik zolaqları yaradıb (Fərat Qalxanı, Zeytun Budağı, Barış Pınarı əməliyyatları). Bu əməliyyatlar həm terror təşkilatlarına, həm də miqrasiya axınına qarşı yönəlib.
Ankara, Rusiya və İranla birlikdə Astana prosesi çərçivəsində Suriyada siyasi həllə nail olmaq üçün danışıqlarda aktiv rol oynayır.
Türkiyə Suriyadan gələn milyonlarla qaçqına ev sahibliyi edir və bu məsələni həm humanitar, həm də diplomatik təzyiq aləti kimi istifadə edir.
Türkiyə bölgədəki türkmən və sünni ərəb icmaları üzərində sosial-iqtisadi təsirini artırır, infrastruktur layihələri və yardım proqramları ilə yerli dəstəyi möhkəmləndirir.
Türkiyə isə həm hərbi, həm diplomatik, həm də humanitar sahədə atdığı addımlarla bölgədə liderliyə iddialı olduğunu göstərir. Ankara həm təhlükəsizlik maraqlarını qorumağa, həm də regionda sülh və sabitliyin formalaşmasında aparıcı rol oynamağa çalışır.
Görünən isə odur ki, rəsmi Ankara bölgədə sülhə nail olmaq yolunda mühüm addımlar atır. Bu bir bölgənin yox, dünyanın əmin -amanlıq içində yaşaması üçün atılan addımlardır.
Qoşqar Salmanlı
