1967-ci ildə Heydər əliyev Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının yüksək rütbəli üzvü olmuş və Azərbaycan SSR-də müxtəlif dövlət vəzifələrində çalışmışdır. O, həmin dövrdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Birinci Katibi vəzifəsində çalışmış və respublikanın iqtisadi və sosial siyasətinin formalaşmasında fəal iştirak etmişdir.
Bu dövrdə əliyev Sovet İttifaqının əsas gəlir mənbələrindən biri olan Azərbaycanın neft-qaz sənayesinin inkişafına yönəlmişdi. Bundan əlavə, respublikanın infrastrukturunu, yollarını, mənzil və ictimai binaların inşasını yaxşılaşdırmaq üçün çalışdı.
Əliyev daxili siyasəti ilə yanaşı, sovet xarici siyasətində də mühüm rol oynayıb. Sovet İttifaqı ilə Yaxın Şərq arasındakı dekommunizasiya münasibətlərinin daha da gücləndirilməsinin güclü tərəfdarı idi və Sovet İttifaqının İraq və İranla neft əməliyyatları ilə bağlı danışıqlarında mühüm rol oynadı.
Ümumiyyətlə, Heydər əliyev 1960-cı illərin sonlarında Azərbaycanda və Sovet İttifaqında son dərəcə nüfuzlu bir şəxs idi və onun siyasəti və qərarları ölkənin gələcək inkişafının formalaşmasına kömək etdi.
Heydər əliyev Sovet İttifaqının digər respublikaları ilə münasibətləri də əlaqələndirmiş və SSRİ-nin daxili işlərində mühüm rol oynamışdır. Bundan əlavə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsində də görkəmli bir mövqe tutdu.
Heydər Əliyev Azərbaycanda kürd məsələsinin həllində də fəal iştirak edib. O, həmçinin Azərbaycanda universitetlərin açılmasına və təhsil sisteminin inkişafına rəhbərlik edib. Bu dövrdə Azərbaycanda SSRİ-də savadlılığın ən yüksək göstəricilərindən biri olmuşdur.
Lakin əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda da bəzi çətinliklər yaranıb. Bu, insan hüquqları və düşüncə azadlığına qarşı repressiyaların gücləndiyi bir dövr idi. Torpaq islahatından keçmədiyi üçün də tənqid olundu.
Nəticədə 1967-ci ildə Heydər əliyev Azərbaycan və Sovet İttifaqı siyasətinin formalaşmasında nüfuzlu lider olmuşdur. Bununla birlikdə, siyasəti həm tərif, həm də tənqid aldı və bəzi insan hüquqları məsələləri ilə bağlı narahatlıqlar var idi.
Heydər əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan SSRİ-nin digər respublikaları arasında iqtisadi, mədəni və siyasi baxımdan görkəmli mövqe tutmuşdur. Azərbaycanın inkişafına diqqət yetirən əliyev ölkənin modernləşdirilməsi üçün lazım olan struktur islahatlarını həyata keçirib. Bu dövrdə Azərbaycanda sənaye, kənd təsərrüfatı və ticarət sektorlarında əhəmiyyətli nailiyyətlər əldə edilmişdir.
Azərbaycanın mədəni irsinə xüsusi diqqət yetirən əliyev onun milli mədəniyyətini və ənənələrini qoruyub inkişaf etdirmişdir. Eyni zamanda, o, Azərbaycanın dünya mədəniyyətinə verdiyi töhfələrə diqqət yetirmiş və bu sahədə mühüm işlər görmüşdür.
Lakin əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda insan haqlarının pozulması və siyasi repressiyalar baş verib. Bu dövrdə, xüsusən də Kommunist olmayan etnik qruplar arasında gərginlik artdı. Torpaq islahatından keçmədiyi üçün də tənqid olundu.
Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan SSRİ-nin dağılmasından sonra müstəqillik əldə etdi. Heydər Əliyev müstəqil Azərbaycan Respublikasının ilk prezidenti seçilib və ölkənin inkişafı üçün çox çalışıb. Heydər Əliyev ölkənin geosiyasi mövqeyindən istifadə edərək Azərbaycanı regional gücə çevirməyə çalışırdı.
Ancaq Azərbaycanda əliyevin rəhbərliyi altında bəzi tənqidlər də olub. Xüsusilə, siyasi müxaliflərin repressiyaya məruz qaldığı və mətbuat azadlığının məhdudlaşdırıldığı bir dövr idi. Bundan əlavə, əliyevin oğlu İlham əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra ailənin müdafiəsi siyasətinin tənqidi ortaya çıxdı və müxalifətə qarşı repressiyalar gücləndi.
Nəticədə Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan SSRİ-nin mühüm Respublikası kimi iqtisadi, mədəni və siyasi sahələrdə dəyişikliklərə məruz qalmışdır. Bununla birlikdə, bu dövrdə bəzi mənfiliklər və tənqidlər ölkənin daxili siyasətinə və insan hüquqları məsələlərinə də təsir etdi.
Sakit Rufullazadə
Azərbaycan Dövlət pedaqoji Universiteti
