Türkiyənin tarixi kimi, mətbəxi də zəngindir. Türkiyənin müxtəlif bölgələrinin özünəməxsus ləzzətləri var. Qədim ənənlərə sadiq Anadolunun da özünəməxsus mətbəxi var. Bu dəfə bu qədim ənənlərə malik mətbəx 21-27 May 2024-cü il tarixlərində Türk Mətbəx Həftəsi çərçivəsində bütün dünyaya tanıdılacaq. Artıq üçüncü ildir ki, hər il təşkil edilən Türk Mətbəx Həftəsi, Türkiyə Cümhuriyyətinin xaricdəki və Türkiyədəki nümayəndələrinin təşkil etdiyi tədbirlərə və sosial media kampaniyalarına ev sahibliyi edir. Hər zaman Türk Mətbəxi Həftəsi boyunca Türk mətbəxinin ləzzətli, sağlam, ənənəvi və tullantısız reseptləri vurğulansa da, bu ilki beynəlxalq tədbirlərdə türk mətbəxinin ölkənin tarixinə, mədəniyyətinə canlı birləşməsini nümayiş etdirən Ege üslubunda təqdim ediləcək.
Tarix, Mədəniyyət və Təbiəti birləşdirən: Ege Ləzzətləri
Yaşıl və mavinin tandemi olan Türkiyənin Ege sahili möhtəşəm mənzərəsi, köklü tarixi və sağlam yemək mədəniyyəti ilə diqqət çəkir. 2010-cu ildə UNESCO Aralıq dənizi pəhrizini bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsi kimi tanıyıb. Bu sahil bölgələri növbənöv çiçəkləri, yerli otları, tərəvəzlər və bol dəniz məhsulları ilə məşhurdur. Ege bölgəsi həm də uzun ömrün sirri olan çoxəsrlik zeytun ağacları və zeytun yağları ilə məşhurdur. Bu zeytun bağları Çanakkaledən Muğlaya kimi uzanaraq, bölgənin zeytun yetişdirilməsi ilə genişlənən mədəni irsini ortaya qoyur. Bölgədə İzmir və Milas Avropa Şurası tərəfindən qeydə alınan “Zeytun Ağacının Marşrutları”nın iki dayanacağı kimi seçilir. Anadolunun ən qədim zeytun yağı emalatxanasına ev sahibliyi edən Urladakı qədim Klazomenaidə tapılan tapıntılar zeytun emalı üsullarının bu gün də istifadə edilən 2600 illik tarixini təsdiqləyir.
Türk mətbəxinin üç əsas xüsusiyyəti var: ənənəvi, sağlam və tullantısız. Orijinal türk mətbəxi kəşf etmək üçün sehrli bir səyahətdir. Təzə və yerli məhsullar ənənəvi reseptlərə, bişirmə texnikasına və müasir təqdimat üsullarına cavab verir. Türk mətbəxinin əsasını adət-ənənələr təşkil edir. Orijinal reseptlər nəsildən-nəslə, nənələrdən analara, qızlara və oğullara ötürülür! Ənənəvi yemək üsulları yeməyin reseptdə təklif edilən kimi çıxmasını təmin edir. Bu o deməkdir ki, siz yüz illər əvvəlki orijinal yeməyi dada bilərsiniz.
Türkiyənin Ege bölgəsi ləzzətli zeytun yağı məhsulları və ətrafdakı üzüm bağları ilə məşhurdur. Son illərdə bölgədə açılan restoranlarda dayanıqlı istehsal üsulları ilə yaxınlıqdakı sahələrdə yetişdirilən məhsulları birbaşa süfrələrə çatdırmaqla yanaşı, kulinariya möcüzələri yaradan yenilikçi aşpazlar da yetişib.
Türk Mətbəxi Həftəsi çərçivəsində beynəlxalq tədbirlərdə təqdim olunan Ege menyusu uzun müddətdir sağlam, davamlı, Aralıq dənizi tərzi pəhrizin vurğulandığı bölgənin bolluğunu simvolizə edən reseptlərdən ibarətdir. Ege zeytun və pendirləri, tarhana şorbası, paxlalı püresi, mücver (kabak/qabaq köftesi), zeytunyağlı yaşıl lobya, zeytunyağlı bibər dolması, gözleme və göyərti ilə digər xəmir məmulatları, krevet güveç, İzmir tipli küftə, incir uyutması ( süd və quru əncir pudinqi), somata (acı badam şərbəti) və sübye (qovun toxumu şərbəti) menyuda yer alan seçimlər arasındadır.
Coğrafi İşarəli Türk Mətbəxi
Türkiyə mətbəxi öz ənələrini bu gün də davam etdirir. Məhz bu ənənələrin bu gün 81 əyalətdə davam etdirildiyinin şahidiyik . Türk Mətbəxi Həftəsi çərçivəsində ölkədaxili tədbirlərdə coğrafi göstəriciləri olan Türkiyə məhsullarının yer aldığı menyular da təqdim olunacaq. Türkiyənin müxtəlif bölgələrindən və vilayətlərindən coğrafi olaraq işarələnmiş məhsullar nümayiş etdirləcək.
Türkiyənin Türk Patent İnstitutu tərəfindən qeydiyyatdan keçmiş cəmi 2218 məhsulu var ki, bunlardan 1637-si mənşə nişanı, 565-i coğrafi göstərici, 16-sı isə ənənəvi ixtisas zəmanətli məhsullardır.
Türkiyə kulinariyasının əsasını təşkil edən və dünyada sevilən ləzzətlər var.
Pendir
Türkiyə pendir çeşidinə görə dünyanın ən zəngin ölkələrindən biridir. Heyvandarlığın inkişaf etdiyi hər bölgədə, əslində, Türkiyənin demək olar ki, hər şəhərində coğrafi şəraitə görə formalaşan və fərqli üsullarla istehsal edilən özünəməxsus və yerli pendir növü var. Bu pendir növləri Türkiyə brendi kimi Avropada, Asiyada məşhurdur.
TARHANA ŞORBASI
Türkiyə mətbəxinin daha bir vazkeçilməzi sözsüz ki, Tarhana şorbasıdır. Türkiyədə tarhananın müxtəlif növləri var. Onların hamısını sadalamaq mümkün olmasa da, tarhanalar ümumiyyətlə iki əsas qrupa bölünür. Göce tarhanası tam dənli buğda ilə, un tarhanası isə daha qabarıq olan unla hazırlanır. Tarhana adətən qışa hazırlıq üçün evdə hazırlanır, lakin ticari olaraq satılan bir çox çeşidləri var.
FAVA PÜRESİ
Anadolu mətbəxinin bir parçası Fava turistlərin ən sevdiyi yeməkdir. Qurudulmuş lobya ilə hazırlanan fava məzə masası üçün sevimli yeməkdir, həmçinin veganlar və vegetarianlar üçün dadlı alternativdir. Qurudulmuş lobya ilə hazırlanmış fava püresi soyuduqda, qatılaşdıqdan sonra süfrəyə verməzdən əvvəl hissələrə bölünür. Bəzən paxla püresi daha yumşaq tekstura ilə hazırlanır və üzərinə zeytun yağı əlavə edilir.
MÜCVER (Balqabaq Börəyi)
Börək üçün reseptlər Osmanlı dövrünə aid yemək kitablarında yer alır. Müasir türk mətbəxində börəklər adətən balqabaqla hazırlanır. Evdə balqabaq dolması hazırlandıqda, növbəti yeməkdə balqabaqlı börəklər olur. Çıxarılan balqabaq əti bir neçə digər inqrediyentlə birləşərək, türk mətbəxinin tullantısız yanaşmasının tipik nümunəsi olan börəklərə çevrilir. Qızardılmış olsa da, balqabaq börəkləri inanılmaz dərəcədə yüngül və təzə dadı var. Bu təravətli xəmirə göy soğan, cəfəri və şüyüd, bəzən isə nanənin çoxluğundan qaynaqlanır. Adətən inqrediyentlərə ağ pendir püresi də əlavə edilir. Artıq sobada bişmiş versiyası da kifayət qədər populyardır.
ZEYTUN YAĞINDA QOVURULMUŞ YAŞIL LOBYA
Zeytun yağında qızardılmış yastı yaşıl lobya türk mətbəxinin klassikasıdır. Bir çox ev təsərrüfatları paxlaları bol pomidorla bişirdiyi halda, əvvəllər qazanın ortasına yalnız bir bütöv qabığı soyulmuş pomidor qoyulur və paxlalar yelçəkən kimi pomidorun ətrafına düzülürdü. Maye çəkilənə qədər qaynadılır, yalnız zeytun yağı qalır.
Doldurulmuş YAŞIL BİBƏR
Dolma dedikdə ilk ağıla gələn dolma növlərindən biri də yaşıl bibər dolmasıdır. Zeytun yağında bişmiş yaşıl bibər dolması ətlə doldurulmuş bibərlər qədər məşhurdur. Zeytun yağlı yeməklər üçün orta ölçülü və ya nisbətən kiçik bibərlərə üstünlük verilir. İçlikdəki darçın və ətirli bibər kimi istilik hissi verən ədviyyatlar şüyüd və nanə də daxil olmaqla təravətləndirici otlarla balanslaşdırılır. Təzə nanə yerinə bir çay qaşığı quru nanə də istifadə edilə bilər.
İSPANAQLI QATLI XƏMİR
Tepsi börek və ya türkcə tepsi böreği, ən çox edilən, ən məşhur ev böreğidir. Bu börək evdə hazırlanmış yufka ilə daha yaxşı olsa da, ərzaq mağazasından və ya yufka dükanından alınan hazır yufka ilə də hazırlana bilər. Bu börək pendir və ya qiymə, ət, ispanaq və balqabaq kimi tərəvəzlərin doldurulması ilə hazırlana bilər. Bütün təbəqələrin arasına sürtülmüş süd, yağ və yumurta qarışığı börəyi daha yumşaq edir. Xəmir toxumasının qarşısını almaq üçün vacib bir ipucu yufkaları nimçəyə qoyarkən süd, yumurta və yağ qarışığını əlavə etməzdən əvvəl büzüşdürərək boşluqlar yaratmaqdır.
GÖZLEME
Gözləmə və ya dolma çörəyin kökləri Yörük köçərilərinin mədəniyyətinə gedib çıxır. Anadolunun hər yerində, xüsusən də kəndlərdə tez-tez hazırlanan və bu gün şəhərlərdə çox məşhur olan gözleme, hazırlanması və bişirilməsi asan olduğu üçün çay bağçalarının sevimlisinə çevrilmiş ləzzətli xəmirdir. Anadoluda hazırlanan gözleme yerli istehsal unla hazırlandığından daha dadlıdır. Gözləmə etmək üçün adi mətbəx avadanlığı tələb olunmur. Sizə yalnız üç qab lazımdır: xəmiri yaymaq üçün alçaq dəyirmi masa, uzun və nazik yayma sancısı və nazik tərs dəmir qab (sac). Təbiətdən asanlıqla toplanan kol və çalı ağacları ilə açıq havada necə bişirilə bilərsə, qapalı məkanda xüsusi dizayn edilmiş qaz və ya elektrik cihazlarında da bişirilə bilər.
KARİDES GÜVEÇ
Karides güveç balıq restoranlarında hazırlanmış yeməkdir və bu gün faktiki olaraq klassik yeməyə çevrilmişdir. Bu yemək ümumiyyətlə kiçik fərdi xidmət qablarında bişirilir, lakin bəzən mərkəzdə daha böyük bir qabda verilir. Karidesli güveç evdə nadir hallarda hazırlansa da, bu balıq restoranlarında klassik yeməklərdən biridir.
İZMİR SAYAĞI KÜFTƏ
Bu xörək sobada bişirilən bütün kofte yeməkləri arasında sevimlidir. Bu dad bütün inqrediyentləri ayrı-ayrılıqda qızardaraq, sonra onları birləşdirib sobada bişirməklə əldə edilir. Xüsusilə çörəyi şirələrə batırmaq dadlıdır. Yeməkdə kartof olduğu üçün çox doyurucudur və buna görə də düyü plovu ilə müşayiət etmək lazım deyil. Azaldılmış pomidor sousu köftenin dadını daha da zənginləşdirir. İstəyirsinizsə, köftəyə kəklikotu da əlavə edilə bilər.
İNCİR UYUTMASI (Südlü və Quru Əncir Pudinqi)
Quru əncirlə hazırlanan İncir uyutması Anadolu mətbəxinin ən asan desertidir, lakin asan olmasına baxmayaraq, möhtəşəm dadı ilə fərq yaradan bir desertdir. Qurudulmuş əncir əzilib isti südlə birləşdirilir, bir müddət buraxılır və əncirlə qatıq mayası kimi hərəkət edərək, əncir qatığı kimi qalın bir desert olur. Yatmaq adı süd və əncirin bir yerdə dincəlməsi ilə əlaqədardır. Ənənəvi olaraq bu reseptdə şəkər istifadə edilsə də, əncirin təbii şirinliyi kifayət qədər olduğu üçün, probiotik xüsusiyyətlərə malik, heç bir şəkər istifadə edilmədən hazırlanan sağlam desert variantı yaradır.
SOMATA (Acı badam şərbəti)
Somata bu gün dəbdə olan vegan südlərinin əcdadı ola bilər. Şirin və acı badam ətir vermək üçün birlikdə çalınır, sonra bir müddət suda saxlanılır və nazik cuna ilə süzülür. Bu yolla badam südü əldə edilir. Qalan badam pulpası peçenyelərin hazırlanmasında istifadə olunur. Somata yayda soyuq, qışda isə isti istehlak edilə bilər.
SÜBYE (Qavun toxumu Şerbert)
Sübye badamla hazırlanan somataya çox bənzəyir. Fərq ondadır ki, sübyə bostan toxumu ilə hazırlanır. Yayda yeyilən qovunların toxumları yuyulub qurudulduqdan sonra sentyabr ayında xırdalanaraq sübyə hazırlanır. Bostan toxumlarının belə israf edilmədiyi, çox dadlı bir içkiyə çevrildiyi bu resept mətbəximizin tullantısız yanaşmasının ən gözəl nümunələrindən biridir.
