“Dünya düzəni Şərqdən başlayıb”- bu fikirləri məşhur ingilis səyyahı və dövlət xadimi Conas Hanvey bildirib. Dünyanın düzəninin başladığı Şərq bir zamanlar gözəlliklər məskəni idi. Son 100 il Şərqin inkişafına da, çöküşünə də yol açıb. Bu gün Şərq qan gölünü xatırladır. Amma Şərqdə yaranan dünya düzənini pozmaq olmaz. Şərq bütün sivilizasiyaların mərkəzi olduğu üçün bəlkə də dünyanın qəzəbinə gəlib. Amma tarixi silmək, yox etmək mümkün deyil. Böyük səfərlər zamanı insanın yaddaşında hansısa bir söz ilişib qalır. Sonra, lap sonra anlayırsan ki, bu səfərin xəlvət qapılarını açmaq üçün eşitdiyin o qəfil ifadə sanki bir açar imiş. Elə mən də İordaniyaya səfər edəcəyimi eşidəndə kitabları vərəqləməyə başladım. Dünyanı Şərqlə ədavətinin sirlərini anlamağa çalışdım. Yaddaşımda qalan məhz İngilis səyyahı Firyenin sözü həkk olundu:”…Bəşər özünü tapmaq üçün üzü Şərqə tərəf getməlidir !”
Şərqin hələ kəşf etmədiyimiz çoxsaylı şəhərləri var. Dünya hələ də ilk sivilizasiyanın yarandığı bu yerlərdən xəbərsizdir. Bəlkə də dünyanın hələ də axtardığı cənnət elə yer üzərindədir. Biz bütün bunlardan xəbərsizisik.
Şərqin daha bir cənnəti sözsüz kəşf edilməyən Türkiyədə olan Halfetidir.
Şəhər özünəməxsus gözəlliyə malikdir və uzun tarixə malikdir. Rəvayətə görə, Halfeti dünyada qara qızılgüllərin bitdiyi yeganə yerdir – bu qızılgülləri yerli sakinlər “Ağlayan ərəb qızı” kimi tanıyırlar. Güllər yaz və payızda çiçək açır.
Halfeti bu gün iki hissəyə bölünür: köhnə və yeni şəhər. Ferma evləri, məscidlər və s. Binaların yerləşdiyi köhnə şəhər 2000-ci ildə Fərat çayı üzərindəki Birecik bəndinin tamamlanmasıyla sular altında qaldı. Halfeti sakinləri təqribən 15 km aralıda yerləşən “Yeni Halfeti” adlanan yeni şəhərciyi tikib köçməyə məcbur olublar. Bu arada su basan qəsəbə “Köhnə Halfeti” kimi tanınmağa başlayıb.
Şəhərin tarixi eramızdan əvvəl 855-ci ilə, Assuriya kralı II Şalmaneserin qəsəbənin əsasını ilk dəfə qoyduğu vaxta gedib çıxır. Roma dövründə “Akamai” adı ilə bir yaşayış məntəqəsi inkişaf etmiş və sonralar bu yaşayış məntəqəsi “Romaion Koula” (Roma qalası) terminindən “Koyla” adını almışdır.
Roma dövründən sonra bu bölgədə çoxlu sivilizasiyalar, o cümlədən eramızın 6-cı və 8-ci əsrləri arasında bölgəni idarə edən Sasanilər, Ərəblər, Əməvilər və Abbasilər hökmranlıq etdi. XI əsrdə Səlcuqlular Halfeti ələ keçirdilər, XVI əsrdə isə Osmanlı İmperiyasının tərkibinə daxil oldular.
Kədərli şəhər – Halfeti
Halfeti Şanlıurfada Fərat çayı sahilində kiçik bir qəsəbədir . Halfeti kiçikdir, amma tarixi və əhəmiyyəti o qədər böyükdür ki …
Tarixi… Hekayəsi… Türküləri… Halfeti, Şanlıurfanın göz yaşları …
2000-ci illərdə Birecik bəndinin tikintisi ilə sular altında qalan və hazırda köhnə və yeniyə bölünən Halfeti turizmin sevimli yerlərindən biridir. Fərat çayı sahillərində qurulan restoranlar, kafelər, sosial obyektlər və qayıqlar… Yerli əhali dolanışığının çox hissəsini turizmdən qazanmağa başlayıb . Bölgədə qayıq turları çox populyardır. Savaşan körfəzindəki yarı batmış minarə ən təsirli mənzərəsi olan nöqtələrdən biridir.
Qayıq yavaş-yavaş minarəyə yaxınlaşdıqca “Fəratın suyu axar və sərindir, kaş öləydim, axan kimi sərindir, yarımı aparan anam qanlı zalımdır, ölüb ölə bilərəm. qanlı zalımdır, necə gülüm, oy” qulağında oynayır… Halfeti Şener Şenin Eşkıya filmində görə bilərik. Ceren Anaya döndüyü gün dediyi “Burası bitdi” sətri . …
Gəmi gəzintisi zamanı gələnləri başqa bir gözəllik qarşılayır. Rumkale… İncilin 12 həvari tərəfindən yazıldığını və buna görə də birdən çox İncil olduğunu düşünənlər, həvarilərdən biri olan Yəhyanın məzarının Rumkaledə olduğuna və burada öz İncilini yazdığına inanırlar. Sıldırım qayaların üzərində tikilmiş Rumkale hələ də tikintisi və niyə orada olması ilə bağlı sirli sirrini qoruyur.
Bu torpaqların əslində mühüm və unikal xüsusiyyəti var. Halfeti dünyada Karagülün böyüdüyü yeganə yerdir . Bölgənin torpaq quruluşu və yerdən gələn suyun PH dəyəri sayəsində bənzərsiz olan “Mesopotamiya sümbülü” olaraq da tanınan “Ağlayan Ərəb qızı” Karagül yalnız yaz və payız aylarında çox az sayda çiçək açır. aylar keçdi və indi demək olar ki, sönmüşdür… Yerli və xarici turistlərin ən məşhur möcüzələrindən biri olan Karagül, layiq olduğu şöhrəti almadan yox olmaq təhlükəsi ilə üz-üzədir.
Halfeti inanması çətin təbii gözəlliklərlə dolu mənzərələri, qara qızılgülləri və kədərli tarixi ilə minlərlə ziyarətçiyə ev sahibliyi edir . Xüsusilə su basmış kəndlərdə yaşananlar, uşaqlıqlar, toylar, dərnəklər, ağrılar, ağılar, oxunan türkülər, qurulan xəyallar, ağladığı düşünülən evlər, qışa quruyan damlar, sevgi təcrübələrinə şahidlik edən ağaclar və həyata dair hər şey insanda maraq doğurur. ağıl…
Halfetinin hekayəsi
Halfetinin taleyi sanki bənd olmamışdan əvvəl müəyyənləşmişdi . Sular altında qalmadan xeyli əvvəl adını aldığı hekayədə gələcəyi gizlidir… Xəlil və Fatma… Bir-birinə aşiq iki gənc, iki gözəl ürək. Ailələr buna yaraşmadı, arzularına çata bilmədilər, Fəratın qaranlıq və soyuq suyuna buraxdılar… Ahhh Xəlil və Fatma… O qədər ürəkləri dağıldı ki, geridə qoyduqlarının adlarını verdilər. , deyəsən əbədi yaşasınlar. Halfetinin taleyi adını aldığı hekayədə gizlənmiş kimi görünür. Fərat Xəlillə Fatmanı sular altına aldı; İllər sonra adını aldığı hekayədə taleyə məhkum oldu…
Səs-küylü tarixinə və acınacaqlı hekayəsinə baxmayaraq, Halfeti indi susur … Səssizliyi və tarixi ilə Halfetiyə Cittaslow Beynəlxalq Komissiyası Komitəsi tərəfindən “yavaş şəhər” mənasını verən cittaslow titulu verildi. Gizli cənnət və itirilmiş şəhər olaraq getdikcə daha çox diqqət çəkən Halfeti , Şanlıurfa səfərlərinin mütləq görməli yerlərindən biridir.
Siz də bu cənnəti görmək istəyirsinizsə mütləq Türkiyəyə səfər edin.
Qoşqar Salmanlı
