İsrail və HƏMAS arasında əldə olunan atəşkəs razılığı, sülhə gedən yolda yalnız bir addımdır və müvəqqəti bir dayandırma vəziyyəti yaradır. Bu razılaşma, ABŞ Prezidenti Donald Trampın fərdi təşəbbüsü ilə başladığı və daha sonra ABŞ, Türkiyə, Misir və Qətər kimi regional güclərin koordinasiyası ilə irəliləyən bir prosesin nəticəsidir. Lakin atəşkəsin möhkəmlənməsi və sülhə gedən yolun açılması məsələsi, ciddi geosiyasi analizləri tələb edir. Bu yazıda, İsrail-HƏMAS müharibəsindəki atəşkəsin əsl mahiyyətini və ABŞ, Azərbaycan və digər güclərin strateji yanaşmalarını təhlil edəcəyik.
ABŞ-nin rəhbərlik etdiyi atəşkəs təşəbbüsü, hələlik yalnız müvəqqəti bir dövranın dayandırılmasıdır. Donald Trampın fərdi səyləri və ABŞ-nin global geosiyasi təsiri nəticəsində, İsrail və HƏMAS arasında atəşkəs əldə edilsə də, bu, uzunmüddətli sülhün təmin edilməsi anlamına gəlmir. Atəşkəsin şərtləri və prinsipləri müəyyən edilsə də, bölgədəki güc balansı və geosiyasi qarşıdurmalar, bu razılaşmanın sabit olmasını təmin etməkdə əhəmiyyətli bir maneə təşkil edir.
Atəşkəsin əsl sülhə çevrilməsi, yalnız tərəflərin razılığına əsaslanmır, həm də regional və qlobal güclərin, xüsusən də ABŞ, Türkiyə, Misir və Qətər kimi dövlətlərin aktiv rolunu tələb edir. HƏMAS-ın tərksilahı, İsrailin Qəzza zolağından tamamilə çıxarılması və gələcəkdə Qəzza zolağının idarə edilməsi məsələləri hələ də mübahisəli olaraq qalır. Bu məsələlərdəki fikir ayrılıqları, atəşkəsin nə qədər dayanıqlı olacağı sualını ortaya qoyur. Bu, atəşkəsin sabitliyini təmin etmək üçün əlavə siyasi və diplomatik addımların atılmasını vacib edir.
Azərbaycanın Yaxın Şərq Sülh Sammitində iştirakı, ölkənin regional geosiyasətdəki rolunu daha da möhkəmləndirən mühüm bir addımdır. Azərbaycan, özünün strateji əhəmiyyətini artırmaqla yanaşı, ABŞ və Türkiyə ilə olan strateji əlaqələrini də möhkəmləndirir. İlham Əliyevin Yaxın Şərqdəki sülh təşəbbüslərində iştirak etməsi, Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinin bir daha təkrarlanmasına və regiondakı digər güclərlə yeni əməkdaşlıq imkanlarının açılmasına şərait yaradır.
Azərbaycan, həm İsraillə, həm də Türkiyə ilə olan əlaqələrini strateji müttəfiqlik çərçivəsində gücləndirərək, Yaxın Şərqdəki sülh təşəbbüslərinə daxil olmağa başlayıb. Bu yanaşma, xüsusən də İsrail ilə Türkiyə arasındakı gərginliyin azaldılmasına yönəlmiş vasitəçilik istiqamətləri açır. Azərbaycan, özünün geosiyasi mövqeyini qorumağa və regiondakı təsirini artırmağa çalışır. Lakin burada əsas məsələ, Azərbaycanın yalnız müvəqqəti atəşkəsin həyata keçirilməsində iştirak etməsi deyil, həm də uzunmüddətli sülhün təmin olunmasına yönəlik öz strateji maraqlarını qorumağa çalışmasıdır.
Rusiya və İran kimi aktorlar, Yaxın Şərqdəki geosiyasi yenidənqurmadan kənarda qalmağı seçsələr də, Çin, xüsusilə Fələstindəki barışıq və HƏMAS-İsrail münaqişəsində daha fəal rol oynamağa çalışır. Lakin Çin, ABŞ-nin diplomatik və hərbi müdaxilələrinə qarşı ciddi müqavimət göstərə bilməyib. ABŞ, bölgədəki təsirini qorumağa çalışaraq, Çinin sülh prosesinə daxil olmasına mane olub.
Rusiya ilə ABŞ arasındakı münasibətlər də diqqətə layiqdir. ABŞ-nin diplomatiyası, Rusiya ilə olan qarşılıqlı əlaqələrində müəyyən güzəştlər edərək, regiondakı təsirini artırmağa çalışır. Lakin, Rusiya ilə bağlı inkişaflar, yalnız ABŞ-nin strategiyası ilə müəyyənləşəcək və burada geosiyasi oyunlar daha da mürəkkəbləşə bilər. Əgər Tramp, Putinə Yaxın Şərqdəki təsiri ilə bağlı müəyyən güzəştlər təklif edərsə, Moskva buna reaksiya verəcək və münaqişələrə dair strategiyalar daha çox ticarət və diplomatik müzakirələr üzərində cəmlənəcək.
İsrail-HƏMAS müharibəsinin atəşkəs ilə dayandırılması, yalnız müvəqqəti bir həll olaraq qalır. Bu addımın sülhə çevrilməsi, çoxsaylı geosiyasi və diplomatik faktorlardan asılıdır. ABŞ-nin strateji yanaşması, regional güclər və xüsusi ilə Azərbaycan, yeni diplomatik təzyiqlər və vasitəçilik imkanları ilə bu prosesə daxil olurlar. Lakin atəşkəsin dayanıqlı olması üçün əlavə zəngin siyasi əlaqələr və daha geniş regional əməkdaşlıq tələb olunur. Nəticədə, Yaxın Şərqdəki sülh prosesinin gələcəyi, bu günkü güc balanslarının necə dəyişəcəyindən və iştirakçı dövlətlərin hansı kompromisləri təklif etməsindən asılı olacaq.
Qoşqar Salmanlı
