Geyim tərzimiz və davranışlarımız getdikcə daha çox “görünüş oyunu”na çevrilib. İqtisadi qeyri-sabitlik, sosial media və geniş sosial kontekstlər bu tendensiyada əsas rol oynayır, – El País yazır.
2023-cü ilin martında iki hadisə moda dünyasında dönüş nöqtəsi sayıldı: HBO-nun məşhur “Succession” serialının son mövsümünün təqdimatı və aktrisa-iş xanımı Gvinet Peltounun diqqət çəkən xizək qəzası məhkəməsi. Hər iki hadisə sayəsində “quiet luxury” – yəni sakit, nümayişsiz lüks anlayışı gündəmə gəldi.
Əvvəllər ancaq elita təbəqəsinə məxsus olan bu estetika sonradan sürətli moda vasitəsilə geniş yayılmağa başladı. Bu üslub neytral rənglərlə (ağ, qara, bej, boz, tünd göy), səliqəli kəsimlər, loqosuz və naxışsız dizaynlar, və kaşmir və ya merinos yunu kimi yüksək keyfiyyətli materiallarla xarakterizə olunur. Bu üslubu dəstəkləyən brendlər arasında The Row, Celine və Loro Piana kimi adlar var.
Əslində bu, yeni bir şey deyil. Stiv Cobs kimi texnologiya nəhəngləri illər əvvəl artıq bu ideyanı mənimsəmişdi – sadə, amma çox bahalı geyimlər vasitəsilə nümayişsiz, amma təsirli uğur simvolu yaratmaqdır.
Bugünkü dünyada sərvət bərabərsizliyi dərinləşdikcə, bir çox insan dünyanın sərvətinin yarıdan çoxuna sahib olan 1%-lik təbəqəyə bənzəməyə can atır (Oxfam: Ən Zənginlərin Qanunu). Bu istəyi sosial media daha da gücləndirir – platformalarda büdcəyə uyğun “lüks həyat” və ya “zəngin ev görüntüsü” yaratmaq üçün saysız-hesabsız məsləhətlər paylaşılır.
Moda mütəxəssisi Koro Saldana qeyd edir ki, “Bu estetika, əslində, hər zaman mövcud olub. Bu bir trend deyil, alış-veriş davranışıdır və onu kütləvi edən şey mədəni hadisələr və seriallardır”. O, “Succession”, “The White Lotus”, “Nine Perfect Strangers” və “Big Little Lies” kimi serialları buna misal çəkir. Pandemiya sonrası əhval və siyasi iqlim də zənginləri daha təmkinli xərcləməyə sövq edir.
Saldana bildirir ki, bir çox insan üçün əsas məqsəd müsbət şəxsi imic yaratmaqdır – xüsusilə iş mühitində. Minimalist və sakit tərz artıq videozənglərdə, təqdimatlarda və ya şəkillərdə səliqəli və uyğun görünmək üçün seçilir. Sosial media alqoritmləri də təmiz və vizual olaraq ahəngdar məzmunu daha çox dəstəkləyir və bu, rəqəmsal yaradıcıları bu üsluba daha da yaxınlaşdırır.
Sosial media artıq “varlılıq oyununu” oynamaq üçün səhnəyə çevrilib. Əvvəllər yalnız imtiyazlılara aid olan lüks səfərlər və ya gizli istirahət məkanları indi hər kəsin lentində görünür. Məsələn, İspaniyada əhalinin 33.4%-i heç tətilə getmək imkanına malik deyil. Bəzi sosial media fenomenləri isə yalnız şəkil çəkdirmək üçün bir neçə saatlıq lüks interyerlər və ya bahalı maşınlar kirayələyirlər.
Sosioloq Pyer Burdyenin “habitus” nəzəriyyəsi bu fenomeni izah etməyə kömək edir. Onun dediyinə görə, simvolik kapital – yəni maddi deyil, sosial olaraq tanınan dəyər – internetdə olduqca cazibəlidir. Lakin bu kapital iqtisadi, sosial və ya mədəni kapitala çevrilməzsə, olduqca kövrək qalır.
Simvolik kapital eksklüziv dairələrə, imkanlara və ictimai qəbul hallarına yol aça bilər. Amma bütün pullar zövq gətirmir. “Yeni zənginlər” – sonradan varlananlar – çox vaxt ənənəvi elitlərə xas olan dil, davranış və etiketləri bilmədikləri üçün sosial təcridə məruz qalırlar.
Hətta zənginlər arasında belə fərqlər qalmaqdadır. Texnologiya milyarderləri asanlıqla sakit lüks tərzinə keçsə də, “köhnə pul” estetikası daha eksklüziv olaraq qalır. TikTok-da bəzi istifadəçilər “köhnə zəngin tərzi” ilə gerçək zəngin həyat arasında fərqləri zarafatla göstərirlər – elitlərin geyim kodlarını təqlid etmək sosial qəbul üçün kifayət etmir.
Psixoloq və sosioloq Lu Bekkassinoya görə, daha zəngin görünmək arzusu sosial səbəblərə dayanır: “Bu, yoxsulluğun ikiqat zərbəsindən yayınmaq cəhdidir – təkcə maddi çətinlik deyil, həm də sosial alçalma. İnsanlar özlərini zəngin göstərməklə ictimai tanınma və privilegiyalı dairələrə çıxış əldə etməyə çalışırlar.”
İstəsək də, istəməsək də, sosial media vizual kodları kapital kimi təqdim edir – əlaqələr, imkanlar və bəzən hətta real gəlir formalaşdırmaq üçün bir vasitə.
