Dünyanın Neolit dövrünə aid ən qədim yerlərindən biri olan Göbeklitepe və Karahantepedə yeni tapıntılar üzə çıxıb. Eramızdan əvvəlki dövrlərə işıq tutan və qlobal miqyasda əhəmiyyətli kəşflərə səbəb olan Taş Tepeler (Daş kurqanlar) layihəsi çərçivəsində 9 arxeoloji sahədə aparılan son qazıntılar zamanı insan və heyvan heykəlləri aşkar edilib.
İnsan heykəli: tarixi sənətin təsirli nümunəsi
Karahantepedə aparılan son qazıntılarda dövrün ən böyük məlum insan heykəli də üzə çıxarılıb. Həqiqi üz ifadəsi ilə tarixdən əvvəlki sənətin ən təsirli nümunələrindən biri olmağa namizəd olan 2,45 metr hündürlüyündəki heykəl yerə sabitlənmişdi. Oturmuş vəziyyətdə olan kişi fiqurunun heykəli, qabırğa, onurğa və çiyin sümükləri vurğulanmış bir mərhumu xatırladır. Həmin ərazidə skamyanın qabağına qoyulmuş qarğa heykəli də var ki, orada da üzərində qalan daş lövhələr aşkar edilib.
Göbeklitepedəki qaban: ilk boyanmış canlı ölçülü heykəl
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən aparılan qazıntılar zamanı Göbeklitepenin D strukturunda əhəng daşından hazırlanmış, canlı ölçüdə çöl donuzu heykəli tapılıb. Səthində qırmızı, ağ və qara piqment qalıqlarını göstərən heykəl, öz dövründən bu günə qədər tapılan ilk canlı ölçülü boyalı nümunədir. Göbeklitepedə aşkar edilən çöl donuzu heykəli bəzədilmiş skamyada, H şəkilli simvol, aypara, iki ilan və üç insan üzü və ya maska ilə tapılıb.
Göbeklitepe: tarixin istiqamətini dəyişdirən sahə
Şanlıurfa şəhər mərkəzindən təxminən 18 kilometr şimal-şərqdə, Örencik kəndi yaxınlığında yerləşən Göbeklitepe bəşər tarixinin ən əhəmiyyətli miraslarından biridir. Türkiyənin UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına 18-ci girişi olan bu arxeoloji sahə Neolit dövrünə aid ovçu-toplayıcı cəmiyyət haqqında anlayışımızı əsaslı şəkildə dəyişdi. Göbeklitepedə ilk qazıntı işləri 1995-ci ildə başladı və qısa müddət ərzində çox saylı tapıntılar, o cümlədən heyvan motivləri və həndəsi fiqurlarla bəzədilmiş T şəkilli sütunlar, müxtəlif insan və heyvan heykəlləri, daş və sümük alətlər, eləcə də dövrün pəhriz iqtisadiyyatını əks etdirən bitki və heyvan sümükləri qalıqları üzə çıxarıldı. Göbeklitepedə aparılan iş bəşər tarixindəki ən mühüm dəyişikliklərdən biri olan məskunlaşmış və məhsuldar həyat tərzinin necə ortaya çıxdığına dair əhəmiyyətli fikirlər əldə edilmişdi. Həmçinin bu dövrdə ictimai həyat, memarlıq və incəsənət haqqında çoxlu yeni məlumatlar üzə çıxarılmış, neolit dövrünün ilkin mərhələlərində yüksək inkişaf etmiş cəmiyyətin mövcudluğunu vurğulamışdır.
Taş Tepeler: Böyük Çevrilmə Ölkəsi
Uzun müddət qədim sivilizasiyalar diyarı olan Türkiyədə mədəni irsin davamlılığını təmin etmək üçün tarixi ərazilərdə çoxsaylı arxeoloji qazıntılar və bərpa layihələri həyata keçirilir. Ölkə hazırda ən çox arxeoloji layihələrə görə dünyada liderlik edir. Türkiyədə arxeoloji qazıntı və tədqiqatların sayının 2023-cü ilin sonuna qədər 750-yə çatacağı gözlənilir. Ölkədə aparılan arxeoloji qazıntılar zamana səyahətdir, keçmiş hekayələri gün üzünə çıxarır. Bölgədə aparılan tədqiqatlar keçmiş hekayələr haqqında daha bütöv bir anlayış təmin edir. Yeni layihələrindən biri də Taş Tepelerdir. İstanbul Universitetinin Tarixdən əvvəlki Arxeologiya Departamentinin müəllimi professor Necmi Karulun rəhbərliyi ilə bölgədə həyata keçirilən layihənin əhatə dairəsi ilk məskunlaşmış insan cəmiyyətlərinin texnoloji, ekoloji və sosial aspektlərini araşdırır. Şanlıurfa Yaylasında aparılan səth tədqiqatları Göbeklitepeyə yaxın müasir yaşayış məskənlərinin aşkar edilməsinə səbəb olub. Birlikdə Taş Tepeler (Daş kurqanları) adlandırılan bu yaşayış məntəqələrinə Göbeklitepe ilə yanaşı Karahantepe, Sayburç, Sefertepe, Harbetsuvan Tepesi, Gürcütepe, Çakmaktepe, Medik, Kurttepesi, Taşlıtepe, Ayanlar, Yoğunburç və Yeni Mahalle daxildir. Dünyanın ən qədim yaşayış və sosial mürəkkəblik nümunələrinə ev sahibliyi edən layihə çərçivəsində doqquz arxeoloji sahədə araşdırmalar davam edir. Karahantepedə aparılan qazıntılar nəticəsində Göbeklitepedəki kimi monumental tikililər aşkar edilib. Saytlar bəşər tarixinə işıq salmaq üçün arxeoloji tədqiqatlarla öz töhfəsini verməkdə davam edir.
