“Hər bir səyyahın bu ölkəyə ziyarət borcu var və bu borcu yerinə yetirməlidir”
Bu günkü yazımızda Türkiyənin ən gözəl yerlərindən biri olan Çanaqqala haqqında oxucularımıza məlumat verəcəyik. Türk tarixinin ən gözəl və cəsur şəhərlərindən biri olan Çanaqqala haqqında tarixin mənbələrdə çoxsaylı məlumat var.
Çanaqqala Türkiyənin şimal-qərbində, Avropa və Asiya qitələrini ayıran və adını daşıyan Boğazın hər iki tərəfində yerləşir. Çanaqqalanın şərq və cənub-şərqində Balıkəsir, qərbdə Ege dənizi, şimal-qərbdə Ədirnə, şimalda Tekirdağ və Mərmərə dənizi var.Egey və Mərmərə Bölgələrində torpaqları olan vilayətin səth sahəsi 9737 kvadrat kilometr və sahil uzunluğu 671 kilometrdir.Yerləşdiyi yerə görə Aralıq dənizi və Qara dəniz iqlimləri arasında keçid iqlimi göstərir.Bahar və qış aylarında görülür.
Çanaqqala əhalisi 2021-ci ilə görə 592.300 nəfərdir. Şəhər mərkəzinin əhalisi 213 min nəfərdir.
Əyalət iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı ən mühüm fəaliyyət sahəsi olsa da, son illərdə kənd təsərrüfatına əsaslanan sənaye sahələri inkişaf etməkdə və müvafiq olaraq iqtisadiyyatda sənayenin payı artır. 1992-ci ildə Çanaqqala Onsekiz Mart Universitetinin (ÇOMÜ) qurulması ilə şəhərə gələn tələbələrin sayının artması vilayət iqtisadiyyatına əhəmiyyətli dərəcədə qatqı təmin etdi və turizm şəhərin ən əhəmiyyətli iqtisadi girdiləri arasındadır.
Tarixi olduqca qədim olan ərazini bir sıra üstünlükləri var.
Qədim dövrlərdə Hellespontos və Dardanel kimi tanınan Çanaqqala eramızdan əvvəl qurulub. 3000 ildən bəri insan oğlu bu ərazidən yaşayış yeri kimi istifadə edir. Erkən Tunc dövründən bəri əhəmiyyətli bir yaşayış məntəqəsi olan Çanaqqala, yaxınlığında yerləşən Çanaqqala boğazı sayəsində Anadolu ilə Avropa və Aralıq dənizi ilə Qara dəniz arasında əlaqəni təmin edən iki keçid bölgəsindən biridir. Bu xüsusiyyətinə görə çox zəngin tarixə malikdir. Məhz bu səbəbdən Çanaqqala strateji bir nöqtədir. Tarix boyu bu bölgə uğrunda mübarizə aparan güclü dövlətlər hesab edirdi ki, bu əraziyə kim hakimdirsə Asiya və Avropaya hökm edə bilər. Bu bölgədə yaşayan insanlara bütün dövrlərdə iqtisadi və hərbi üstünlük verilməsi nəticəsində ərazidə yaşayanlar, sivilizasiya sahəsində öz müasirlərini geridə qoymuşdur. Lakin bu vəziyyət bölgəni müxtəlif köç və işğal hərəkatlarının hədəfinə çevirib. Müxtəlif tarixlərdə məskunlaşmaq və ya qarət etmək üçün bölgəyə gələnlər olub və hər iki halda müəyyən mədəni mübadilələr intensivləşib.
Bu mədəniyyət qarışığı əsrlər boyu davam etdi və nəticədə çox rəngli bir mədəniyyət mozaikası ortaya çıxıb. Boğazın ən dar hissəsində Fateh Sultan Mehmet dövründə Rumeli tərəfdə Sestos ətrafında Kilitbahir, Anadolu tərəfində Abydos ətrafında Sultaniye (Kale-i Sultaniye) və ya Çanak qalası adlanan qalalar tikilir. İndiki Çanaqqala vilayətinin adı Anadolu yaxasındakı Çanak qalasından gəlir. Bölgənin ən qədim insanları Beşiktəpə və Kumtəpə yaşayış yerlərindən tanınan Kalkolit Dövrünün yerli xalqlarıdır. Bunlar, Miladdan öncə 3000-ci illərdən 1200-cü illərə qədər heç bir xarici təsir olmadan yaşamış Troya xalqını izləyir. Bundan sonra müxtəlif tayfalar Troya müharibələri, axeylər və Egey köçləri ilə gəldilər. Nəhayət, Siciliya Komandiri Rocer De Florun ölümündən sonra onun tabeliyində olan kataloniyalılar bir müddət fəaliyyətlərini davam etdirsələr də, daha sonra türklərlə bağladıqları müqaviləyə əsasən Çanaqqala və bölgəsini türk bəylərinə btəhvil verdilər.
B.C. 3000-ci ildə qurulan Troya I, e.ə. 2500 il ərzində zəlzələ nəticəsində dağıldı. Məlumdur ki, bundan əvvəl də rayonda qədim yaşayış məskənləri olub. Dardanos şəhərinin I Troyadan əvvəl qurulduğu güman edilir. Onun yaranma prioriteti təxminən 100-150 ildir. B.C. 1200-cü illərdə “Dəniz Xalqları”nın şimaldan köçü ilə bölgədə və Anadoluda yazılı tarix baxımından qaranlıq bir dövr başlayır.
Bölgə, e.ə. Eramızdan əvvəl 7-ci əsrdə Qərbi Anadoluda böyük gücə çevrilən Lidiya Krallığının hökmranlığı idi. V əsrdə farsların gəlişi ilə farsların təsiri burada artmağa başladı. 386-cı ildə farslarla spartalılar arasında bağlanan “Kral sülhü” ilə bölgədə farsların hökmranlığı təmin edildi. 334-cü ildə Makedoniyalı İskəndər Biga çayı (Qranikos) yaxınlığında fars ordusunu məğlub etdikdən sonra Anadoluda farsların hökmranlığı azalmağa başladı.İsgəndərin ölümündən sonra İsgəndərin sərkərdələri bölgədə hakimiyyət mübarizəsinə başladılar. Perqamon Krallığının hökmranlığı və Qalatiyalıların istilalarından sonra Romanın bölgədə hökmranlıq qurma səyləri əsnasında Diktator Sulla Geliboluya gəldi. Bölgə Roma və Bizans dövründə limanları ilə əhəmiyyət qazandı. Osmanlıların Aralıq dənizində hökmranlıq qurmaq istəyi onları Balkan yarımadasındakı fəthlərə Gelibolu və bölgəsindən başlamağa vadar etdi. Geliboluda gəmiqayırma zavodunun qurulması ilə Çanaqqalada Osmanlı hökmranlığı daha da artdı. Boğazın əhəmiyyəti Çanaqqala Döyüşlərində (I Dünya Müharibəsi) bir daha gündəmə gəldi və düşmən donanması 18 mart 1915-ci ildə məğlub oldu. Bu ərazi müstəqil Türkiyə Cümhuriyyətinin tərkibində möhtəşəm yüksəliş dövrünə qədəm qoydu. Bu gün turistlərin sevimli istirahət zonasına çevrilən bu şəhərdi il ərzində milyonlarla turist ziyarət edir. Qədim abidələrlə zəngin bu tarixi şəhərdəki ziyarət olunacaq yerlərlə sizi də tanış edirik.
Antik Troya şəhəri Çanaqqala şəhər mərkəzindən 37 kilometr aralıda yerləşir. İki qitə arasında ticarət yolunun üzərində yerləşən bu qədim yaşayış məskəni tarixdə çoxlu təbii fəlakətlər və müharibələrlə üzləşib.
Troya Qədim Şəhərinin girişində 2013-cü ildə inşasına başlanan və 10 oktyabr 2018-ci il tarixində ziyarətçilərin istifadəsinə verilən “Troya Muzeyi” yerli və xarici turistlərin böyük marağına səbəb olur.
Troya Muzeyi “Sərbəst İştirak, Tək Mərhələli, Milli Memarlıq Layihə Yarışması”nda qalib gələn Ömer Selçuk Baz, Okan Bal, Cenk Kurtel, Mehmet Yılmaz, Berrin Yavuzdan ibarət komandanın işidir.
90.000 kvadratmetr sahədə qurulan muzey 3 mərtəbədən ibarətdir. 35 min kvadratmetr landşaft və açıq sərgi sahəsi, 12 min 750 kvadratmetr qapalı sahədən ibarət muzeydə sərgi salonları, ofislər, anbarlar və sosial obyektlər var.
Çanaqqala Döyüşləri Gelibolu Tarixi Saytı vilayətin ən əhəmiyyətli görməli yerlərindən biridir. Ərazinin quru sərhədləri Gelibolu yarımadasındakı Saros körfəzindən Ece Limanı ilə Çanaqqala boğazındakı Akbaş körfəzi arasında çəkiləcək bir xəttlə formalaşır. Təkkə və Hisarcık burnu, Ərtoğrul, Morto, İkizköyləri, Alçıtəpə, Kerevizdere, Seddülbahir kəndi ətrafındakı Zığındərə və şimal-şərqdə Arıburnu, Conkbayırı, Kocaçimen, Kanlısırt, Anafartalar və Suvla körfəzləri müharibənin getdiyi əsas ərazilərdir. Bu gün Çanaqqala yarımadasında Çanaqqala Döyüşlərində şəhid olan birliklər və şəxslər adına çoxlu şəhidlər var. Hər biri qəhrəmanlıq nümunəsi olan bu şəhidliklərdən ən önəmlisi Morto körfəzindəki Hisarlıq təpəsində bütün şəhidlərimizin xatirəsinə ucaldılan Şəhidlər Adbıdır. Tarixi Bölgənin müxtəlif yerlərində İngiltərə, Fransa, Avstraliya və Yeni Zelandiya ölkələrinə aid çoxlu türk abidələri, kitabələr və şəhidliklər, abidələr və qəbiristanlıqlar var.
Çanaqqalayda çoxsaylı gturistik ərazilər var. Hamaxıtos, İsgəndəriyyə Troas, Sankrea, Dardanol Tumulusu, Abydos, Sestos, Qargara və Lamponia, Kilitbahir, Babakale, Bozcaada, Seddülbahir Bigalı, Nara, Gelibolu qalaları, İntəpə bağı, Güzelyalı və Kaz dağları kimi qədim şəhər xarabalıqları xaricində Mifologiyada ilk gözəllik yarışması keçirildi, əhəmiyyətli tarixi və turistik yerlərdir.
Yolunuz bu qədim şəhərə düşsə, özünüzü sirlər adasında olacağını düşünəcəksiniz. Tarix və mədəniyyəti özündə əxs etdirən bu bölgə turizm ziyarətinə gələnlərin ən çox görmək istədiyi ərazidir. Çünki minilliklər boyu tarixi qoruyan bu şəhər həm də cənnətin yer üzündəki bir üzüdür.
Qoşqar Salmanlı
