İraqda 27 ildən sonra ilk dəfə siyahıyaalma həyata keçirilir. Bu ölkədə sonuncu dəfə 1997-ci ildə ölkənin şimalındakı kürd muxtariyyəti ərazisi istisna olmaqla siyahıyaalma həyata keçirilib. Aradan ötən 27 il ərzində işğal, müharibələr və terror ölkədə əhalinin ümumi siyahıyaalmasına mane olub.
Üstəlik, son illərdə mərkəzi hökumətlə əyalətlər arasında fikir ayrılığı, neft gəlirlərinin bölüşdürülməsi ilə bağlı narazılıq kimi mövzular hökuməti siyahıyaalmaya getməyə vadar edib.
Maraqlıdır ki, budəfəki siyahıyaalmada vətəndaşların məzhəbi və etnik mənsubiyyəti ilə bağlı suallar olmayacaq. 70 sualdan ibarət anketdə yalnız vətəndaşın mənsub olduğu dini haqda sual var. Həmçinin anketdə vətəndaşın yaşadığı evdəki sakinlərin sayı, səhhəti, təhsili, işi, avtomobili və evdəki əşyaları haqda suallar soruşulur.
Bu gün sorğunun ikinci günüdür. Ölkədə fövqəladə vəziyyət elan olunub, 120 min məmur bu günlərdə evləri gəzərək sorğunu həyata keçirəcək.
Gözlənildiyi kimi, əsas mübahisəli vəziyyət türkmənlərin yaşadığı Kərkük şəhərində baş verib. İraqın şimalında yerləşən türkmən şəhəri Kərkükdə həm də ölkə neft ehtiyatlarının böyük hissəsi yerləşir. Digər tərəfdən, şəhərdə xüsusən də son 50 ildə kürd və ərəblərin sayı sürətlə artdığı üçün türkmənlər say etibarı ilə çoxluğu itiriblər. Ötən ilin dekabrında keçirilən bələdiyyə seçkilərində 16 üzvü olan Kərkük bələdiyyə məclisinə İraq Türkmən Cəbhəsinin sadəcə 2 nümayəndəsi seçilib. Kərkükün bələdiyyə sədri də Kürdüstan Vətənpərvərlər İttifaqı üzvü seçilib.
Son siyahıyaalma zamanı isə İraq Türkmən Cəbhəsi bəyan edib ki, siyahıyaalmadan əvvəl Kərkükə İraqın şimal rayonlarından 260 min nəfər əhali gətirilib. Məqsəd Kərkükdə kürd əhalinin sayını daha artıq göstərməkdir. Hətta İTC Kərkükdə siyahıyaalmanı dayandırmaq tələbi irəli sürüb.
Qeyd edək ki, kürd partiyaları, o cümlədən, Şimali İraq Kürd Administrasiyası Kərkükün muxtariyyət ərazisinə daxil edilməsini tələb edir. Bununla bağlı 2005-ci ildə qəbul olunmuş İraq Konstitusiyasında göstərilən yerli referendum hüququnun tətbiq olunmasını, Kərkük sakinlərinin İraq ərazisində, yoxsa kürd muxtariyyəti ərazisində qalmasına özlərinin qərar verməsini istəyir. Hətta 2014-2017-ci illərdə Kərkük kürd qüvvələrinin nəzarəti altında olub. Ancaq 2017-ci ildə referendumdan sonra İraq qüvvələri Kərkükə nəzarəti ələ keçirib.
Son seçkilərin nəticələri göstərir ki, Kərkükdə siyasi üstünlük kürdlərə məxsusdur. Ancaq şəhərin tarixi sahibləri olan türkmənlər və ölkənin əsas etnik çoxluğu olan ərəblər Kərkükü kürdlərə verməmək üçün müqavimət göstərir.
Ancaq İraq reallığında vəziyyət göründüyündən də xeyli dərəcədə mürəkkəbdir. Çünki türkmənlərin siyasi olaraq vahid mövqedən çıxış etməməsi onların güclərini bölür. Çünki türkmənlərin bir qismi öz gələcəklərini mərkəzi Ərbil olan İraq kürd muxtariyyəti ilə görür, bir qismi isə Bağdadın idarəsini dəstəkləyir. Eyni zamanda seçkilərdə də türkmənlər vahid bir təşkilat olaraq deyil, adətən fərqli siyasi qrupların siyahısından iştirak edir və nəticədə türkmən səsləri parçalanır. Son olaraq ötən ay İraq kürd muxtariyyəti ərazisində keçirilən yerli parlament seçkilərində İTC-nin namizədi və dəstəklədiyi namizədlərin seçilə bilməməsi bunun nəticəsi oldu.
Görünür ki, Bağdad yeni siyahıyaalmada məhz bu səbəbdən etnik və məzhəbi mənsubiyyət suallarını anketə daxil etməyib. Çünki yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, məzhəb və etnik kimlik mövzusu artıq uzun illərdir ki, İraqda spekulyasiyalara səbəb olur və ölkədə milli birliyə mane olur. Kərkük hadisələri göstərir ki, türkmənlər İraqın sosial, iqtisadi və siyasi həyatında fəal şəkildə iştirak etməli, dövlət və ictimai sektorda aktiv təmsilçiliklərini artırmalıdır. Eyni zamanda son 20 ildə baş verən müharibə və terror zamanı evlərini tərk etmiş türkmənlərin yenidən tarixi torpaqlarına geri dönməsinə ehtiyac var. Əks təqdirdə İraqda tarixi türkmən ərazilərində demoqrafik vəziyyət sürətlə dəyişməkdə davam edəcək.
Kənan Rövşənoğlu
